[center]
Zaur Əliyev,
Dosent

Azərbaycanın sirrləri


12 aprel - Ümumdünya Aviasiya və Kosmonavtika Günüdür. Bu günün olmasında Azərbaycan alimlərinin və kosmonavtlarının da rolu böyükdür. Kərim Kərimov, Nadir İbrahimov, Füzuli Fərəcov kimi böyük şəxslərin adları Kosmonavtika tarixinə qızıl hərflərlə yazılıb. Eyni zamanda Bəfadar Babayev, İzzətəli Ağayev, Firdus Kərimov, Nazim Quliyev kimi alimlərin də Sovet kosmonavtikasına xidmətlərini danmaa olmaz.

Azərbaycanda ilk dəfə Marağa Rəsədxanasının qurucusu olan Nəsrəddin Tusinin əldə etdiyi nəticələr dünya kosmos elmində bu gündə istifadə olunur.

1927-ci ildə Leninqrad Astronomiya İnstitutunun Cənub reqional müşahidə məntəqəsinin seçilməsi məqsədi ilə Azərbaycan SSR-də astronomik ekspedisiyaların aparılması məsələsi qərara alınır və Rusiya və Azərbaycan alimlərinin iştirakı ilə ölkəmizdə böyük Rəsədxana tikilməsi qərarı alınır. Səfər Şuşa, Laçın və Kəlbəcərə edilir. Burada səmada ulduzların görünməsi, havanın təmizliyi və kosmosda baş verən prosesləri izləmək daha asan olduğu qərara alınır. Tikiləcək rəsədxananın adının da Qarabağ Astrofizika Rəsədxanası olması barədə də razılıq verilir.



Lakin bu layihə Moskvada ilişib qalır. Ermənilər bu adda böyük elmi mərkəzin Şuşada yaradılmasına etiraz edirlər. Mikoyan və digər ermənilər ciddi cəhdlə rəhbərliyi inandırmağa çalışırlar ki, bu cürə mərkəzi Şuşada açmaq büdcəyə uyğun deyil eyni zamanda ərazinin Türkiyə və İrana yaxın olması gələcəkdə təhlükə yarada bilər. Yerli kadrların olmaması uzunmüddətli müşahidə işini təşkil etməyə imkan verməməsi və eyni zamanda Moskvada təcrübəli bu sahə üzrə mütəxəssis olmaması Qarabağ Astrofizika Rəsədxanası ideyasının gerçəyə çevrilməsinin qarşısını almışdır. Bizim tərəfdən buranın məhz seçilməsinin elmi isbatı Moskvada olmadığından layihə dayanmış və əsassız belə səbəb göstərilir. "astroiqlimi öyrənmiş alimlər bildirilər ki, burada buludsuz gecələrin sayının kifayət qədər olmaması layihənin icrasını dayandırdı"
Azərbaycan alimləri isə bununla razılaşmırlar və nəhayət uzun müddətdən sonra, 1953-cu ilin mart ayında Azərbaycan SSR EA-nın Fizika və Riyaziyyat İnstitutunun nəzdində Hacıbəy Sultanovun rəhbərliyi ilə sonuncu arasıkəsilməz ekspedisiyalar təşkil olundu və münasib yerin Şamaxıda olması haqqında yekun qərar elə həmin ilin iyununda verildi.1959-cu ildə Astrofizika Sektoru və onun Pirqulu Astronomiya Stansiyasının əsasında, Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin qərarı ilə Şamaxı Astrofizika Rəsədxanası yaradılmışdır