Qeyd: Yuxarıdakı xəritədə MH370 reysinin marşrutu və Malaysia Airlines Boeing 777-nin fotoşəkilidir.

2014-cü ilin yazında Malayziyaya məxsus Boeing 777-nin yoxa çıxması 21-ci əsrin ən müəmmalı hadisələrindən birinə çevrildi. Təyyarə Malayziyadan Çinə uçurdu, lakin qəfil əlaqəni kəsərək Hind okeanına doğru istiqamət alıb. Tezliklə məlum oldu ki, təyyarədə xarici pasportlarla iki İran vətəndaşı olub və bu, terror aktı barədə düşüncələrə səbəb olub. Ancaq sonda ən populyar versiya pilotun intihar etməsi oldu, baxmayaraq ki, rəsmi araşdırma bu variantı rədd etdi.

Əlaqə itdi

Malayziya Hava Yollarına məxsus MH370 reysi Kuala Lumpur hava limanından 8 mart 2014-cü il tarixində yerli vaxtla saat 00:42-də havaya qalxdı. Uçuş Malayziyadan şimala uçmalı, Vyetnama çatmalı və Pekinə getməli olan Boeing 777-200ER təyyarəsi ilə həyata keçirildi. Uçuşdan təxminən bir saat sonra hər şey bu plana uyğun getdi, lakin saat 1:22-də təyyarə nəzarətçilərin ekranlarından itdi. Tezliklə o, Vyetnamdakı Ho Chi Minh City hava limanı ilə əlaqə saxlaya bilməyib.

Bu vəziyyət narahatlıq yaradıb və digər təyyarələrin pilotları peyk rabitəsi vasitəsilə MH370 ilə əlaqə saxlamağa çalışıblar. Daim zəng edirdilər, lakin kokpitdəki sistem siqnalı qəbul edib peykə cavab versə də, zənglər cavabsız qalıb. Səhər saat 7-də Boeing-in Pekinə çatmadığı məlum olduqdan sonra aviaşirkət təyyarənin itdiyini elan edib və axtarış-xilasetmə əməliyyatına başlanılıb. Əvvəlcə təyyarəni ən aydın yerlərdə, planlaşdırılan marşrut boyunca axtardılar. Sonra axtarış sahəsi genişləndirildi, nəticədə 19 gəmi və bir çox hərbi təyyarə 4,5 milyon kvadratmetr ərazini axtardı. Axtarış əsasən Hind okeanının cənubunda gedirdi.
Xilasedicilər martın 8-də səhər saatlarında təyyarəni görən şahidlərin məlumatlarından istifadə edərək okeanın dibində axtarış aparmağa başlayıblar. Əməliyyat 2017-ci ilə qədər davam etdi. Bu, aviasiya tarixində ən bahalı axtarış oldu və demək olar ki, heç bir nəticə vermədi. Hər hansı yanacaq ləkəsinə, təyyarənin üzən hissələrinə və ya sərnişinlərin əşyalarına rast gəlmək mümkün olmayıb, baxmayaraq ki, adətən dənizdə baş verən qəzalardan sonra onların xeyli hissəsi suda üzür. Yalnız 2016-17-ci illərdə Afrika bölgəsində füzelajın bir neçə tək fraqmentini tutmaq mümkün olub.
Araşdırma çox gözlənilməz nəticələr verdi. Məlum olub ki, təyyarə mülki radar ekranlarından yoxa çıxanda (bunun üçün göyərtəsindəki transponderi sıradan çıxarmaq kifayətdir) Malayziya Silahlı Qüvvələrinin müşahidə lokatorları tərəfindən izlənməyə davam edib. Onların missiyası mülki nəqliyyata nəzarət etmək deyil, lakin təhlili göstərdi ki, transponder söndürüldükdən qısa müddət sonra 370 saylı reys planlaşdırılan trayektoriyadan şərqə qısa müddətə döndü, lakin sonra istiqaməti cənub-qərbə dəyişdirdi. Təyyarə Malay yarımadasını keçib və tezliklə qərb sahilindəki Penanq adasına çatıb. Bundan sonra o, qərbə uçmağa davam edib və sonuncu dəfə radar onun mövqeyini Penanqdan 450 km şimal-qərbdə qeydə alıb.


Buraxılmış zənglər və digər insanların pasportları

Qeydə alınmış faktlar texnogen fəlakət mənzərəsinə uyğun gəlmirdi: transponderin, avtopilotun, radiostansiyanın, peyk telefonunun eyni vaxtda sıradan çıxmasını təsəvvür etmək mümkün deyil. Bütün bunlar pilotun tam laqeydliyi üzərində qurulmuş görüntü yaratmaq idi, o, mütləq səhv kompas istiqamətini görməli idi.

Təyyarədə terror hücumu versiyası ortaya çıxdı. Bir Avstraliya vətəndaşı və bir İtaliya vətəndaşı əvəzinə əslində, oğurlanmış pasportlarla uçan iranlıların təyyarədə olduğu ortaya çıxdı. İran dünyanın bir çox ölkələri, ilk növbədə, Qərb ölkələri ilə gərgin münasibətlərdədir, ona görə də təyyarə qaçırma versiyası ağılabatandır.

Sözügedən İran vətəndaşları

Lakin İnterpolun araşdırması ilə tez bir zamanda aradan qaldırıldı: iki gənci terrorçu və ya kəşfiyyat agenti hesab etmək üçün heç bir əsas yox idi və çox güman ki, onlar qaçqın idilər. Daha sonra ekspertlər izah etdilər ki, Cənub-Şərqi Asiyada təhlükəsizlik standartları Amerika və Avropa standartlarından çox fərqlidir və buna görə də başqasının sənədlərindən istifadə edən insanların uçuşları orada qeyri-adi deyil.
227 sərnişindən 153-ü çinli olub. Bir çox vətəndaşı ilə bağlı çox təfərrüatlı faylı olan ÇXR də araşdırma aparıb və təyyarədəki çinlilərdən hər hansı birinin terror aktı və ya təxribat törədə biləcəyini istisna edib.

Yoxa çıxma ən fantastik nəzəriyyələri dilə gətirməyə vadar etdi: məsələn, bunun Şimali Koreya kəşfiyyat xidmətlərinin əcnəbi vətəndaşları qaçırmaq üçün həyata keçirdiyi hiyləgər bir əməliyyat olduğunu və ya təyyarənin mikroskopik qara dəlik tərəfindən udulduğunu - düşünənlər oldu.

Simulyatorda məşq

Malayziya Nəqliyyat Nazirliyinin yekun hesabatında deyilir ki, qeyri-qanuni müdaxilə olub, nəticədə kommunikasiya sistemləri dayanıb və təyyarə əllə çevrilib”. Bu manevr ya pilotlar, ya da üçüncü şəxslər tərəfindən həyata keçirilib, lakin komissiya terror aktı, ekipaj üzvləri arasında münaqişə və ya intihar versiyasını rədd edib.

Bu məqamlar bəzi jurnalistlər və aviasiya müşahidəçiləri arasında mübahisələrə səbəb olub. Gəmi komandiri Zaxari Əhməd Şahın həyatdan çox narazı olmasının bir neçə səbəbi göstərilib. Məsələn, şayiələrə görə, uçuşdan bir gün əvvəl arvadı və uşaqları evi tərk edib, qadının özü isə başqa kişi ilə münasibət qurub. Şahın dostu da pilotun evliliyinin pozulmasından kədərləndiyini bildirib.

Gəmi komandiri Zaxari Əhməd Şah

Bundan əlavə, MH 370-in komandiri martın 7-də həbs edilən müxalif siyasətçi Ənvər İbrahimin tərəfdarı olub - pilot hətta məhkəmə zalında da olub. Müxalifət işi siyasi motivli hesab edib və hökmə etiraz edib. Bəzi müşahidəçilərin fikrincə, bu, tamamilə boşuna olsa da, Şahı intihara sövq edə bilər. Qeyd edək ki, 2022-ci ildə Ənvər İbrahim Malayziyanın baş naziri oldu.

Nəhayət, FTB pilotun kompüterində qeyri-adi dəlillər tapıb. O, uçuş simulyatorlarından birinin aktiv istifadəçisi olub və tapşırıqların birində Hind okeanında kiçik bir ada aerodromuna enib. Üstəlik, bu virtual marşrut MH 370-in reallıqda uçduğu marşruta çox bənzəyirdi. Bununla belə, bu, Şahın fəlakətdə iştirakının sübutu sayıla bilməz, çünki uçuş simulyatorlarının istifadəçiləri çox vaxt əyləncə üçün ən absurd və çılğın missiyaları yerinə yetirirlər.

İntiharın lehinə başqa bir arqument təyyarənin gəmi komandirinin doğma Penanq adasına getməsi idi. British Airways pilotu BBC-yə deyib: "Kimsə uzun müddət Penanqa baxdı və emosiya ilə doldu... əslində orada [əvvəlcə deyildiyi kimi] bir deyil, üç dönmə var idi".

Nəticədə, sübutların məcmusuna əsasən, pilotun intiharı versiyası qeyri-rəsmi olanlar arasında əsas hesab olunur. Bunu, məsələn, qonşu Avstraliyanın keçmiş baş naziri Tony Abbott dəstəkləyir: “Mən çox aydın başa düşürəm ki, Malayziya hökumətinin ən yüksək səviyyələrində onlar əvvəldən bunun pilotun intiharı və qətl olduğunu düşünürdülər”.

Pilotun ailəsi bütün mübahisələrə baxmayaraq, bununla qəti şəkildə razılaşmır. Boeing pilotları terror hücumlarından qorumaq üçün nəzərdə tutulmuş güclü oğurluğa qarşı kabinə qapıları ilə təchiz edilib. Bununla belə, hücum edən şəxs artıq salonu ələ keçirib və kilidi bağlayıbsa, artıq idarəetməni sərnişinlərin əlindən almaq mümkün olmayacaq. Buna görə də nəzəri olaraq, təyyarəni əsas təyyarə idarəetmə bacarıqlarına malik olan istənilən şəxs təyyarəni okeana yönəldə bilər.
Tərcümə etdi: Elnurə Abuşova