V.Ulyanov (Lenin) əslində belə görünürdü. Təqdim edilən fotodakı kimi. Sovet liderinin ölümündən əvvəlki son fotoşəkillərindən biri bu fotodu. Onun yanında bacısı A. Elizarova-Ulyanova və həkimlərindən biri A. M. Kozhevnikovdur. Fofo Qorkidə 15 may 1923-cü ilin sonu çəkilib.
1924-cü il yanvarın 21-də saat 18:50-də Sovet dövlətinin banisi Vladimir İliç Lenin Moskva yaxınlığındakı Qorki kəndində qəflətən vəfat etdi.
Leninin dul arvadı Nadejda Krupskaya insanların qəminin hansı formalarda baş verə biləcəyini və hadisələrin sonradan necə ola biləcəyini dərhal başa düşdü: “Sizdən böyük bir xahişim var: İlyiç üçün kədərinizin onun şəxsiyyətinə zahiri ehtiramla getməsinə imkan verməyin. Ona abidələr, adına saraylar, xatirəsinə möhtəşəm şənliklər və s. təşkil etməyin - o, sağlığında bütün bunlara çox az əhəmiyyət verirdi...”.

"Ölüm həqiqəti"

Ancaq az adam onun fikri ilə maraqlandı. Bir neçə saatdan sonra “Mavzoley” sözü ilk dəfə eşidilsə də, Lenin üçün əbədi mənzilə çevrilir. Yanvarın 21-dən 22-nə keçən gecə heykəltəraş Sergey Merkurov mərhumun üzərindəki ölüm maskasını çıxarır. Yanvarın 23-dən 27-dək isə Sütunlar zalında 25 rəssam və heykəltəraş işləyəcək - onlar SSRİ Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin Rəyasət Heyətinin Komissiyası tərəfindən V.İ.Leninin dəfn mərasiminin təşkili üçün dəvət olunmuşdular. O liderdir və onun kanonik imici yaradılmalıdır. Bu görüntüdən uzaqlaşmağın mümkün olacağı o an heç kimin ağlına da gələ bilməzdi.

Leninin inqilabdan əvvəl yeganə portreti var. Rəssam Emil Bernard bunu inqilabın gələcək liderinin həmin illərdə yaşadığı Parisdə bir sessiyada edib. Bernard Leninlə Mont-Parnassedəki kafedə tanış oldu. İliç tez-tez yemək yemək və şahmat oynamaq üçün ora düşürdü. Rəsm 1969-cu ildə SSRİ Hökumətinə təqdim edilir və V. İ. Lenin Muzeyinə verilir. Rəsm muzeydə yenidənqurmanın başlanğıcına qədər anbarlarda saxlanıldı, çünki liderin üstünlük təşkil edən imicinə uyğun gəlmirdi. Bizim illərdi tablo və portretlərdə gördüyümüz Lenin Slavkinin poza verdiyi SSRİ xalq artisti Dmitri Nalbandyanın yaratdığı liderin istinad obrazı imiş.
Sovet rəssamından Leninin həyat həqiqətini əks etdirmək tələb olunurdu. Bu, xüsusilə “ən humanist insanın” həyat və yaradıcılığı kimi siyasi əhəmiyyətli mövzuya aid idi. Ancaq 1924-cü ilin yanvar günlərində yaradılan "Lenin kanonu" daha çox "ölüm həqiqətini" qeyd etdi. Heç yerə sığmırdı. Bəlkə ona görə ki, bu, Mayakovskinin əsas və yeganə həqiqi təbliğat mühitinə çevrilmiş dəqiq ifadəsi ilə açıq-aşkar ziddiyyət təşkil edirdi: “Lenin indi bütün canlılardan daha canlıdır!”.

Və burada, 1930-cu illərin ikinci yarısının milli tarixində xoşbəxt sonluqla bitən gülməli səhnələrlə bizi xüsusilə əyləndirməyən, İlf və Petrovun qələminə layiq bir süjet meydana çıxır. “Qızıl buzov”da “leytenant Şmidtin uşaqları”nın sərgüzəştlərini az qala təkrarlayan süjet.


"Qəhrəman"ın doğulması

Hadisə Moskvada baş verdi. İosif Ariyeviç Slavkin adlı sakit və hələlik gözə çarpmayan bir şəxs üçün bu mənada göydəndüşmə fürsət yarandı. O, 1885-ci ildə Çerniqov vilayətinin Starodub şəhərində yəhudi ailəsində anadan olmuş, hüquq ixtisasını bitirmişdi. 1920-ci illərin əvvəllərində Moskvaya köçdü, hüquq bürosunda işlədi. O, həyat yoldaşı Vanda Kazimirovna ilə birlikdə 1-ci Meşchanskaya küç., 33, mənzil. 18-də yaşayırdı. Səs-küylü işlər aparmırdı, ictimai yük daşımırdı. Həvəskar tamaşalarda iştirak edirdi hərdən. Məhz orada həvəskar aktyorlar arasında onun mərhum liderə bənzədiyini gördülər ...

Onu ilk görənlərdən biri rəssam Amşey Nurenberq olub. Gəncliyində Nürenberq Parisdə oxumuşdu, sonra ROSTA-nın Pəncərələrində Mayakovski ilə əməkdaşlıq etdi, 1927-1929-cu illərdə Jack of Diamonds qrupuna yaxınlaşdı. Və Moskvaya qayıdanda həyatın çatladığını anladı. Rəssamlara olan tələblər dəyişdi - Nürnberqə formalist damğası vuruldu və ona çox şey xatırladıldı. Təcili xal toplamaq lazım idi. Lenin mövzusu ən perspektivli özünəinamı bərpa kimi görünürdü. Qarışıqlıq nöqtəsinə qədər liderə bənzəyən oturan Slavkin bu təklif çox xoşuna gəldi. 1931-ci ildə Nürenberqin “Lenin Lüksemburq bağlarında” tablosu peyda oldu. 1932-ci ildə - "Lenin Parisdəki qəzet köşkündə" kətan, ardıyca 1935-ci ildə - "Lenin Sena sahilində" tabloları rəğbətlə qarşılandı.
...O vaxta qədər Slavkin sənətçilərlə əməkdaşlığı qarşılıqlı faydalı idi. Bəli, karyerasının əvvəlində o, hələ tamahkar deyildi və xidmətinə görə 10-15 rubl alırdı. 1930-cu illərin sonunda qiymətləri dörd dəfə artmışdı. Ona xəsislik etmədən pul verirdilər, çünki rəssamlar və heykəltəraşlar "canlı Lenin" tapmışdılar. Bu gedişat çox çəkmədi, burada bir neçə amil rol oynadı.
Birincisi, Slavkinin tamahkarlığı. O, hüquq idarəsini tərk etdi və “Lenin kimi işlədi”. SSRİ-də o vaxt orta əmək haqqı 340 rubl idi. Slavkin isə hər ay 2-3 min rubl qazanırdı. Bu məbləğ o vaxtkı sovet cəmiyyətinin elitasının nümayəndələrinin maaşına uyğun gəlirdi. Ancaq bu da onun üçün kifayət etmədi - heykəltəraş Vasili Adrianovdan o, artıq müəllif qonorarının yarısını tələb etdi. Üstəlik, sənətçilərin müştərilər və alıcılarla münasibətinə nəzarət etməyə başladı.

İkincisi, Slavk, hər hansı bir həvəskar aktyor kimi, həddindən artıq hərəkət etdi. Ona təkcə pul deyil, “həyat həqiqəti” də çatmırdı. O, özünü Leninlə o qədər eyniləşdirdi ki, liderin obrazını “düzəltməyə” cəsarət etdi və “çatışmayan sənədli Leninist duruşları” doldurmağa başladı. Məlum oldu ki, onun aktyorluq bacarığı kifayət qədər bu riskə hazır deyil. Bu iki minada hər şey partladıldı.

Fırıldaqçılıq miqyası

1941-ci ilin yanvarında Mərkəzi Lenin Muzeyinin direktoru Stepan Belyakov Bolşeviklərin Ümumittifaq Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin katibi Andrey Jdanova məktub yazdı: “Rəssam Nürenberq maket Slavkinlə birlikdə muzeyə yaxınlaşdı. Onlardan rəsmlər almalı idik. “V. İ.Lenin mühacirət dövründə" adlanırdı rəsmlər. Biz rəsmlərdən imtina etdik, çünki onlar V. İ. Leninin obrazını təhrif edir. Slavkin gündəlik həyatda başqalarının diqqətini cəlb etməyə çalışır. O, Leninə bənzər paltar geyinir, yerişi, jestləri, hərəkətləri və danışıq tərzi ilə kobud şəkildə təqlid edir. Üstəlik, özünü V.İ.Leninlə yaxından tanış olan, sürgündə onunla birlikdə olmuş, Əmək və Müdafiə Şurasında işləyən, indi isə guya fərdi təqaüd alan şəxs kimi qələmə verir"...

Jdanov ildırım sürəti ilə reaksiya verdi: "Biz Leninin əvəzinə Slavkinin portretlərini gəzdirmək praktikasını dərhal dayandırmalı və buna kimin icazə verdiyini müəyyənləşdirməliyik, çünki bu cür hallar adətən heç bir dövlət qurumunun köməyi olmadan edilə bilməz".

Artıq mart ayına qədər detallar ortaya çıxdı. Belə çıxır ki, Slavkin təkcə Parislə Lenindən daha çox maraqlanan “formalist” Nürnberq üçün poza verib. SSRİ Rəssamlar İttifaqının Təşkilat Komitəsinin hesabatında deyilir: “Keçmiş hüquqşünas Slavkin “Oktyabrın liderləri” tablosu, İoqanson B.V., “Stalinin V.İ.Leninə gəlişi” tablosu, Nalbandyan D.A., Kotov P.İ. - "Xəstə Lenin", "Leninin portretləri" silsiləsi üçün Vasiliev P., Gerasimov A. - "Leninin portreti" və bir çox başqa rəsmlərə diqqətlə baxın.
Adlara diqqət yetirin - bu, sosialist realizminin nümayəndələrinin, simvolik fiqurların, sovet rəssamlığının sütunlarının rəngidir. Və birdən-birə İliçin yerinə öz işlərində - həvəskar aktyor və təkəbbürlü yaramaz. Bu dəhşətli qalmaqaldır!".
Qalmaqal tərəfi sakitcə susmağa üstünlük verdi. Adları çəkilən əsərlər sərgilərdən çıxarıldı. Slavkini ərköyünlükdən əl çəkməyə inandırdılar - o, "Myasosbyt"də vəkil kimi işə düzəldi, müharibədən sağ çıxdı və 1974-cü ildə öldü. Rəssamlara ciddi tapşırıq verildi ki, "Leninçi"lərindən istifadə etməyi ağlına belə gətirməsinlər. Pyotr Vasiliev Lenin Muzeyinə məktub yazdı, orada tövbə etdi və Slavkinlə əməkdaşlıqdan imtina etdi: “Mən özüm bir neçə il əvvəl bu işdə günahkar idim, amma yoldaş Krupskaya işimə nəzər salaraq bunu hiss etdi və modellərdən istifadə edib-etmədiyimi soruşdu. Dedim hə, mənim belə adamım var. Krupskaya məni bundan çəkindirməyə çalışdı və oxşarlığı təhrif etməmək üçün onun məsləhətini başqa rəssamlara çatdırmağımı istədi.
Ancaq Vasilievin Stalin mükafatını aldığı "Vladimir İliç Lenin" portretləri seriyasına və ya onun rəsmlərinə uyğun olaraq yaradılmış markalara daha yaxından nəzər salmağa imkan verdi. Yeni Donskoy qəbiristanlığında Cozef və Wanda Slavkinin məzarında keçmiş "Leninin" fotoşəkili olan bir abidə var. Və məlum olacaq ki, starodublu vəkilin yaratdığı obraz hələ də bizimlədir.
"Arqumenfı i Faktı"
Tərcümə etdi: Elnurə Abuşova