AZERBAYCAN DEMOKRATİK CUMHURİYETİ DÖNEMİNDE KARABAĞ

23-10-2020, 16:41

AZERBAYCAN DEMOKRATİK CUMHURİYETİ DÖNEMİNDE KARABAĞ

Mehmet Poyraz
Gazeteci ve Araştırmacı Yazar, Ankara

AzadMedia.az haber portalımızın bugünki konuğu Türkiye Cumhuriyetinden tanınmış Gazeteci ve Araştırmacı Yazar sayın Mehmet Poyrazdır.

Rusya esaretinden yaklaşık 120 yıl sonra,28 Mayıs 1918 tarihinde kurulan Azerbaycan Demokratik (Halk) Cumhuriyeti ilk iş olarak İstiklal beyannamesi hazırlayarak Karabağ’ı da içine alan en önemli kararını ilan eder. Buna göre Rusya’nın İran ile yaptığı 1813 yılındaki Gülistan ile 1828 yılındaki Türkmençay anlaşmaları yok sayılıyordu. Rusya’nın işgal ettiği Kuzey Azerbaycan topraklarının yasal tek varisinin Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti’nin olduğuna dikkat çekilen beyannamede şu ifadeler yer verilir:

“Bugünden itibaren Azerbaycan halkı egemen haklara sahiptir. Doğu ve Güney Kafkaslardan oluşan Azerbaycan tam bağımsız bir devlettir.”

Yeni doğmuş cumhuriyet daha ilk günlerinde Karabağ vurgusu yaparak bölgenin Azerbaycan devletinin ayrılmaz bir parçası olduğunu dünyaya haykırıyor, bölgede siyaseten söz sahibi olmak için hazırlık yapıyordu. Az ötede, Batı Azerbaycan topraklarında kurulan Ermenistan devleti ise Karabağ üzerinde hak iddia ederek itirazlarda bulunur. Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti’nin Meclis Başkanı Ali Merdan Topçubaşı İstanbul’a gelerek, Osmanlı Hariciye Nazırlığı ile yaptığı görüşmede Ermenilerin Karabağ üzerinde hak iddia ettiğini ve Azerbaycanlıların barışçıl çözümlerden yana olduğunu ifade eder. 18 Kasım 1918 günü yapılan görüşmede Topçubaşı şu ifadelere yer verir:

“Ermenilerin ortaya attıkları Karabağ meselesi beş veya on köy meselesi değil, bütün dört sancak, Şuşa, Cevanşir, Cebrail ve Zengezur üzerinedir. Bu hanlığın arazisinde Ermenilerin mutlak çoğunluğu konusunda konuşmaya esas yoktur, ayrıca onlar buranın yerli halkı değillerdir. Rusya ile savaş sonrası Türkiye’den buraya göç etmişlerdir. Son olarak, Karabağ’da Ermeniler toplu halde bulunmuyorlar, Müslümanlarla karışık yerleşmişlerdir. Bununla birlikte, biz sorunun barışçıl çözümünden yanayız.”

Bu arada da Ermeniler Karabağ’da katliamlarını sürdürürler. Yeni kurulan Azerbaycan cumhuriyeti bir yandan devletleşme yolunda adımlar atarken diğer yandan da Karabağ meselesiyle uğraşmak zorunda kalır. Karabağ’da yasal olarak varlığını hissettirmek ve katliamların önünü kesmek için Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti tarafından Şuşa, Cavanşir, Cebrail ve Zengezur’u da içine alınan valiliğin kurulmasına karar verilir. Bölgeyi Azerbaycan’a bağlı bir valinin yönetecek olması Ermenistan’ı rahatsız eder. Ermeniler itirazlarını sürdürerek bölgenin kendilerinin olduğunu iddia ederler ve bunu da Azerbaycan’a bildirirler. Azerbaycan devleti iddiaların asılsız olduğunu söyler ve itirazlarını kabul etmezler. 1919 ile 1920 yılları arasında Karabağ’da Ermeniler tarafından soykırım gerçekleşmiştir. Aynı dönemlerde Karabağ meselesine İngilizler ve Amerikalılar da dahil olur. Sözde yardımcı olacaklardır ama bir şey yapmazlar.

Ermeniler Karabağ’daki en kanlı eylemlerini, Bakü’yü işgale hazırlanan Rus Bolşeviklerinde isteğiyle, 1920’nin ilkbaharında Navruz bayramında gerçekleştirirler. Kuzeyden Bolşevikler, güneyden Ermeniler. Azerbaycan devleti ne yapacağını şaşırmıştır. Bu karışıklıkta, Nisan ayında, Sovyet Kızılordusu Bakü’yü işgal ederek Azerbaycan Demokratik (Halk) Cumhuriyeti’nin hakimiyetine son verir. Ardından Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Bolşeviklerin isteğiyle kurulur.

Kaynakça: Yakub Mahmudov - Kerim Şükürov, Karabağ: real tarih, faktlar, senedler, Bakü 2009. (Türk Tarih Kurumu Kütüphanesi Yer Numarası: A.VII/9618)