Politoloq Ülkər Piriyeva


Bakı, 9 avqust — Azadmedia.az



Vaşinqton razılaşmasının Cənubi Qafqaz üçün yeni geosiyasi xəritəsi

- Hadisənin mahiyyəti və strateji əhəmiyyəti

Ağ Evdə imzalanan saziş, təkcə Ermənistan–Azərbaycan münaqişəsinin formal olaraq dayandırılması deyil, həm də regionun güc balansını dəyişdirəcək yeni geosiyasi reallığın başlanğıcıdır. ABŞ-ın Zəngəzur dəhlizinin idarəsinə cəlb edilməsi Cənubi Qafqaz tarixində presedenti olmayan bir hadisədir. Bu, həm də Moskvanın ənənəvi nüfuz sahəsinə açıq şəkildə meydan oxumaq anlamına gəlir.

Razılaşmanın ən diqqətçəkən məqamı odur ki, Azərbaycanla Naxçıvanı birləşdirəcək koridorun təhlükəsizlik və infrastruktur idarəsi ABŞ-a həvalə edilir. Bu, iki mesaj verir:
• Vaşinqton bölgədə uzunmüddətli strateji varlıq qurmaq niyyətindədir.
• ABŞ regional münaqişələrin yalnız vasitəçisi deyil, həm də icraedici və infrastruktur tərəfdaşı rolunu oynayır.

- ABŞ üçün qlobal və daxili siyasi dividendlər

Donald Trump üçün bu anlaşma ikiqat siyasi qazancdır:
• Qlobal səhnədə: “sülh memarı” imicini gücləndirir və ABŞ-ın qlobal liderlik statusunu möhkəmləndirir.
• Daxili siyasətdə: Prezident seçkiləri ərəfəsində xarici siyasətdə konkret nəticə əldə etmək, onu seçicilər qarşısında uğurlu lider kimi təqdim edir.

Bununla yanaşı, ABŞ-ın iqtisadi iştirakını təmin edən amerikalı şirkətin dəhliz layihəsini icra etməsi, iqtisadi diplomatiyanın klassik nümunəsidir — infrastruktur və təhlükəsizlik layihəsi birbaşa siyasi təsir alətinə çevrilir.

- Azərbaycan üçün strateji qazanclar
• Fiziki bağlantı: Naxçıvanla birbaşa quru əlaqəsinin təmin olunması, Azərbaycanın geoiqtisadi imkanlarını genişləndirir.
• Təhlükəsizlik zəmanəti: ABŞ-ın dəhlizdə inzibati rolu, potensial hərbi eskalasiyaya qarşı əlavə sığorta mexanizmi yaradır.
• Diplomatik imic: Sülh prosesində konstruktiv tərəf kimi çıxış etmək, Azərbaycanın beynəlxalq nüfuzunu möhkəmləndirir.

- Ermənistan üçün risklər və imkanlar

Ermənistan üçün bu saziş daxili siyasətdə ziddiyyətli qarşılanacaq:
• Müsbət tərəf: Sülhün gətirə biləcəyi iqtisadi imkanlar, tranzit rüsumları, regiona investisiyanın artması.
• Mənfi tərəf: Zəngəzur bölgəsinin inzibati nəzarətinin ABŞ-a verilməsi suverenliklə bağlı mübahisələrə yol aça bilər və milli kimlik məsələlərini gündəmə gətirər.

Paşinyan hökuməti üçün ən böyük çağırış, bu razılaşmanı erməni ictimaiyyətinə “milli maraqlara uyğun” kimi izah etmək olacaq.

- Regiondakı böyük güclərin reaksiyası
• Rusiya: Bu addımı strateji məğlubiyyət kimi görəcək. ABŞ-ın Cənubi Qafqazda sabit mövqe tutması, Moskvanın bölgədəki hərbi və diplomatik təsirini zəiflədir.
• Türkiyə: Ankara üçün bu layihə həm iqtisadi fürsət, həm də ABŞ ilə regiondakı nüfuz balansında əməkdaşlıq sınağıdır.
• İran: Zəngəzur dəhlizinin İran sərhədinə yaxın olması Tehranın maraqlarına toxuna bilər. ABŞ-ın sərhədyanı bölgədə möhkəmlənməsi, İran üçün ciddi geosiyasi riskdir.

- Risklər və icra çətinlikləri
• İcra mexanizmi: ABŞ şirkətinin layihəni vaxtında və razılaşdırılmış şərtlərlə icra etməsi.
• Daxili siyasi müqavimət: Ermənistan və Azərbaycanda müxalifət qüvvələrinin sazişə qarşı çıxması.
• Böyük güclərin rəqabəti: Rusiya və İranın mümkün sabotaj və ya təzyiq addımları.


Vaşinqton sazişi Cənubi Qafqazda son onilliklərin ən mühüm diplomatik irəliləyişidir. Bu, yalnız müharibənin dayandırılması deyil, həm də regionun iqtisadi və siyasi xəritəsinin yenidən çəkilməsidir. Lakin sazişin davamlı olması üçün üç əsas şərt var:
1. İcra mexanizmlərinin şəffaflığı və beynəlxalq zəmanətlər.
2. Daxili siyasi konsensusun formalaşdırılması.
3. Regional güclərin (Rusiya, Türkiyə, İran) maraqlarının balanslaşdırılması.

Əks halda, bu tarixi anlaşma kağız üzərində qalma riski daşıyır.


Prezident İlham Əliyevin siyasi uğuru!

Vaşinqton razılaşmasının imzalanması, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin son illərdə yürütdüyü balanslaşdırılmış, çevik və nəticəyönümlü xarici siyasətin məntiqi nəticəsidir. O, həm müharibə sonrası reallıqları nəzərə alaraq milli maraqları maksimum qoruyub, həm də böyük güclər arasında incə diplomatik manevr bacarığını nümayiş etdirib.

Bu razılaşma prezident İlham Əliyevin bir neçə istiqamətdə siyasi uğurunu möhkəmləndirir:
• Geosiyasi nüfuzun artması: Azərbaycanın Cənubi Qafqazda əsas qərarverici dövlət kimi mövqeyini təsdiqləyir və regionun gələcək siyasi xəritəsinin formalaşmasında Bakının lider rolunu gücləndirir.
• Diplomatik manevr ustalığı: ABŞ-ı birbaşa layihəyə cəlb etməklə, Azərbaycan həm təhlükəsizlik zəmanəti əldə edir, həm də regiondakı güc balansını öz xeyrinə dəyişir.
• İqtisadi strateji qazanclar: Naxçıvanla birbaşa əlaqənin bərpası, ölkənin tranzit və ticarət potensialını yüksəldərək, Azərbaycanı Qafqazın mərkəzi logistika qovşağına çevirir.
• Milli imicin güclənməsi: Prezident İlham Əliyevin “qalib lider” imici, sülh prosesində konstruktiv mövqeyi və qlobal aktorlarla bərabərhüquqlu əməkdaşlıq bacarığı beynəlxalq arenada nüfuzunu artırır.

Beləliklə, Vaşinqton sazişi təkcə regional sabitliyin təminatçısı deyil, həm də prezident İlham Əliyevin liderlik məktəbinin və uzunmüddətli siyasi strategiyasının uğurlu nümunəsidir. Onun məqsədyönlü diplomatiyası nəticəsində Azərbaycan həm müharibə meydanında, həm də danışıqlar masasında qalib mövqeyini qorumağı bacarmışdır...