Politoloq Ülkər Piriyeva - "Dünya modernləşmə, texnologiya rahatlığı səbəbindən kiçildikcə, "Terrorizm" daha da geniş yayılır, qloballaşır, şiddəti və tezliyi artır".
Tarixdə ideologiya, din, milliyətçilik kimi bir çox səbəbdən meydana gələn terror, dünyada gedən sürətli inkişaf və texnologiya səbəbiylə bərabərsizlik, ədalətsizlik, narazılıq və anti-qloballaşma səbəbiylə ortaya çıxmağa başladı. Əvvəlcə terrorizmi və qloballaşmanı iki ayrı tərif olaraq təyin edək. Dünya modernləşmə, texnologiya, ünsiyyət və nəqliyyat rahatlığı səbəbindən kiçildikcə, terrorun geniş yayıldığı, qloballaşdığı, şiddətini və tezliyini artırdığı görülür.
Terror, siyasi və sosial məqsədlərə çatmaq məqsədi ilə fərdlər və ya alt-milli qruplar tərəfindən geniş kütlələrə təsir etmək və qorxutmaq üçün əvvəlcədən hazırlanmış zorakılıq və təhdidlərdir.
Terrorizm bəşəriyyəti təhdid edən və nə vaxt, harada olacağı bilinməyən bir taktika olsa da, beynəlxalq hüquqda terrora verilən ortaq bir tərif yoxdur. Bəziləri terroru törədənlərə görə, bəziləri məqsədlərinə görə, bəziləri də terrorda istifadə edilən üsullara görə onu təyin etdi. Terrora fərqli məqsədləri, üsulları və cinayətkarları nəticəsində fərqli təriflər verilib və beynəlxalq hüquqda terrorun nə olduğu ilə bağlı bir fikir birliyi hələ də tapılmayıb.
Digər tərəfdən, qloballaşma həm terrorizmi asanlaşdırmağa başladı, həm də müsbət təsirləri sayəsində qarşısının alınmasında faydalı oldu. İnkişaf etməkdə olan və dəyişən dünyada, terrora qarşı mübarizə üçün davam edən hərbi və diplomatik vasitələrlə beynəlxalq birlik və qanunun əhəmiyyəti artmışdır.
Tamamilə aradan qaldırıla bilməyən terrorla mübarizənin ən əhəmiyyətli sütunu, güclü beynəlxalq əməkdaşlıqla hazırlanacaq hüquqi qaydalar, sanksiyalar və cəzalardır. Bu əməkdaşlığın davam etdirilməsi əməkdaşlığın genişlənməsi və möhkəmlənməsi qədər vacibdir. Soyuq Müharibə dövründə hakim yanaşma olan realizm, bölgədəki təhlükəsizliyin hərbi tədbirlərlə alınacağını müdafiə etdi.
Elə, Soyuq Müharibənin sonunda təhlükəsizliyi təmin etməklə yanaşı, azadlıqları həyata keçirərkən onları qorumaq lazım olduğu iddia edildi. Soyuq Müharibənin sona çatması və Sovet İttifaqının dağılması nəticədə güc boşluğu yarandı. Bu güc boşluğu, təhlükəsizlik anlayışının Soyuq Müharibənin sona çatması ilə terrorizmlə mübarizə etməli olduğunu ortaya qoydu. Bu dövrdə illərdir ortaya çıxan ideoloji qütbləşmə nəticəsində tərəflər özlərinin digərini yaratdılar.
Soyuq Müharibənin sona çatması ilə digərləri qeyri -müəyyən oldu, lakin bu qeyri -müəyyənlik 11 Sentyabr 2001 -ci ildə Dünya Ticarət Mərkəzinə edilən hücumlarla ortadan qalxdı.
Bu qeyri müəyyənlik "Terrorla Savaş" adı ilə yaradılan digər boşluğu doldurdu.
Öldürülən, yaralanan və onun dəhşətli təsirlərinə məruz qalanlardan başqa bütün dünyanın eyni zamanda şahidi olduğu ilk terror hadisəsi olduğu üçün 11 sentyabr dünya tarixində əhəmiyyətli bir gün oldu. Sanki bir film izləyirmiş kimi milyonlarla insan bu fəlakətin şahidi oldu. Baş verənləri ilk baxışda anlamaq çətin olsa da, tezliklə aydınlaşdı və nəticədə şoka, qəzəbə və nifrətə çevrildi. Bütün faciələrinə baxmayaraq, bu hadisə bütün milli və beynəlxalq qurumlar üçün terrorun əslində nə olduğunu və bununla birlikdə, terrora qarşı milli və beynəlxalq miqyasda mübarizə aparmaları lazım olduğunu anlamaları üçün vəsilə oldu.
O gündən bəri həyat təkcə siyasi və iqtisadi deyil, həm də emosional olaraq dəyişdi. Ən azından insanlar televiziyada izlədiklərinin öz başlarına da gələcəyinin fərqinə vardılar. Terrorla yaşayan ölkələr üçün 11 sentyabr hadisələri sürpriz deyildi, çünki bu cür hücumlarla yaşamağa öyrəşmişdilər. Bombalanmalar, ziyalıların öldürülməsi, təhdidlər və məcburiyyətlər illərdir onların vərdişləri idi. Digər tərəfdən, sərhədləri daxilində olan təhlükəsiz, dinc ölkələr, xüsusən də bu hücumun hədəfi olan ABŞ terrorun nə qədər qorxunc olduğunu yaşadı və bu hadisədən sarsıldı. Bəzi ölkələr hədəf olaraq görülsə də, əsas məqsəd qloballaşan dünyanın simvolik mərkəzini vurmaq idi. Açığı, öz ölkələrində müdafiəsiz insanlar hədəf alındı. Bu, 11 sentyabr hadisələrinin ən vacib mesajı idi.
Dünyanın ən güclü və ən zəngin ölkəsi belə təhlükəsiz deyildi, artıq. Bir ölkənin ən qabaqcıl və geniş yayılmış kəşfiyyat xidməti və ya ən yaxşı silah texnologiyası ola bilər, lakin gözlənilməz təcavüzkarlar istənilən vaxt istənilən ölkəni vura bilər. Terrorun özlüyündə üstünlüyü budur: Bu, gözlənilməz və qaçılnılmazdır.
Çox yaxşı bilinən bir həqiqət var; biri üçün terrorçu olan digərinin azadlıq mübarizəsidir. Terrorçular ancaq onları qəhrəmandan çox cinayətkar hesab edən qüvvələr, daxildə və xaricdə ictimaiyyət tərəfindən dəstəklənərsə uğurla məhv edilə bilər.
Terrorçunun profili də çox önəmlidir. Öz həyatı bahasına bir çox şeyləri dəyişdirmək üçün mübarizə aparır. Hadisənin nəticələri ilə ilk dəfə üzləşənə qədər nə polis, nə mətbuat, nə qanun, nə də onu qatil adlandıran camaat törətdiyi cinayətlərlə bağlı anlayışını və qiymətləndirməsini dəyişə bilməz. Məqsəd nə olursa olsun, ölüm məqsədə çatmağın ən yaxşı yolu olaraq görülür. Terrorçular tez -tez öz adlarından çox təxəllüslərdən istifadə edirlər.
Terrorçu, hərəkət mesajı verən bir simvoldur. Terrorçuluq şəxsi və ixtiyari bir şeydir. Terrorçular, cəhdlərini ardıcıl olaraq təkrarlamağı və şiddətli bir səfərbərlik etməyi hədəfləyirlər. Terror qurbanları arasında fərq qoymaz. Bunlar ümumiyyətlə mülki vətəndaşlar, döyüşməyənlər, inqilabçı olmayanlar, bitərəflər və terrorçuların keçmiş həyatı ilə heç bir əlaqəsi olmayanlardır.
İşlənən cinayətə inam o qədər güclüdür ki, terrorçular gözlərini qırpmadan günahsız insanları öldürə bilərlər. Məqsəd dövlətdin etimadını sarsıtmaq, qarışıqlıq və xaos yaratmaq, dövlətin nüfuzunu ləğv etməkdir.
Beləliklə, dünya siyasətindəki dəyişikliklər və aparıcı aktyorlarla birlikdə, terror qrafiki fərqliliklər göstərməyə başladı. Son zamanlarda savaşı etibarnamə kimi qəbul edən kiçik dövlətlər böyük dövlətləri qorxuda bildilər. Böyük dövlətlərlə müqayisədə kiçik dövlətlər, terrorun köməyi ilə öz qüsurlarını daha asan gizlədə bilərlər. Sovet İttifaqının dağılması və Soyuq müharibənin sonunun nəticələri daha çox silah əldə etməyə, sosialist ideologiyalarını gözdən salmağa, totalitar rejimlərin parçalanmasına və supergücün müştəri rejimlərinə dəstəyinin geri çəkilməsinə səbəb oldu.
Şərqi Avropada kommunist dövlətlərin süqutu, terrorçuların Yaxın Şərqdən asanlıqla keçməsinə son qoydu. Sovet İttifaqının bütün diqqətini daxili çətinliklərə yönəltməsi, Suriya kimi Yaxın Şərq müttəfiqlərini Sovet himayəsi təminatından məhrum etdi. Yeni siyasi kimliklər, xüsusən də müasir dövlət quruluşları, mərkəzləşdirilmiş avtoritar dövlətlərin parçalanması və yox olması səbəbindən ortaya çıxmağa başladılar.
Terror təşkilatları ənənəvi müharibələrdə məğlub edilə biləcək millət dövlətləri kimi deyil. Qələbələrin qısa yolları yoxdur. Vaxt aparan planlaşdırma və təşkilata ehtiyacları var. Aramızda gözəgörünməz şəkildə yaşayırlar, onları görüb məhv edə bilmə ehtimalına görə. Terror cinayətlərinin törədildiyi sosial-mədəni bölgə, terrorun hədəfə çatmasında son dərəcə təsirlidir.
Belə ki, modernləşmə öz növbəsində, sivilizasiya gətirir və bu, terror üçün yeni hədəflər yaradır ki, bu da onların arasında bir əlaqənin olduğunu göstərir. Şəhər kimi qorxuya əsaslanan silahlı təbliğat üçün bir auditoriya yaradır. Tamaşaçılar təsir üçün vacibdir. Modernləşmə bu təsiri həyata keçirmək üçün hərəkətlilik təmin edir.
Bu gün beynəlxalq terrorizmin qarşısının alınması baxımından dövlətlərin imzası 12 universal müqaviləsi var. 2001 -ci ildə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının (BMT) Təhlükəsizlik Şurasının 1373 saylı qətnaməsi ilə bütün dövlətlərin hamısı bu müqavilələrə tərəf olmaq və yerinə yetirmək öhdəliyi var:
11sentyabr hücumu həyata keçirən Əl-Qaidə təşkilatı, ABŞ tərəfindən Sovet İttifaqına qarşı dəstəklənən bir təşkilatdır. Suriyada PKK-YPG-ni dəstəkləyərək eyni səhvi edən ABŞ gələcəkdə bu dəstəkdən əziyyət çəkə bilər; Ona verilən silahların bu təşkilat tərəfindən ona qaytarılacağını və ya digər terror təşkilatlarının əlinə keçəcəyi təqdirdə bu silahların zədələnə biləcəyini təxmin etmək heç də çətin deyil. Bu səbəbdən, əvvəlki 11 sentyabr hücumlarından dərs alan ABŞ, günahsız insanlara zərər verməmək üçün Suriyada verdiyi silahları dərhal geri almalı və dəstəyini kəsməli idi.
Terrorizmin beynəlmiləlləşməsi dövlətlərin öz torpaqlarında belə təhlükəsizlikdə olmadığını göstərir. İndi terrorçular bir neçə fərqli ölkədən gəlir; hərəkətləri sərhədləri aşır; müxtəlif ölkələr tərəfindən dəstəklənir; Bütün dünyada təsir edə biləcək və bütün dünyada qorxu və narahatlığa səbəb ola biləcək hərəkətləri göstərir.
Terrorçular, qloballaşma və texnoloji inkişaflarla təbliğat materialı olaraq mediadan da səmərəli şəkildə istifadə edirlər; Xüsusilə hərəkət formalarında, hərəkətin hazırlanmasında, planlaşdırılmasında və icrasında texnoloji inkişaflardan istifadə edirlər. Məsələn, terror təşkilatlarının əldə etdiyi silahlar daha çox texnologiyadır. Bu təşkilatlar hərəkət əvvəli, kəşfiyyat toplama zamanı daha inkişaf etmiş vasitələrdən faydalanırlar; Kadrların seçilməsində daha inkişaf etmiş ünsiyyət və müşahidə vasitələrindən, habelə qabaqcıl media vasitələrindən səmərəli istifadə edirlər.
Bunların qarşısının daha tez alınması üçün istintaqın daha yaxşı aparılması və terror aktlarından sonra təşkilatların təbliğatının qarşısını almaq üçün qısa müddətə olsa belə, yayım qadağası qoyulmalı, amma tez bir zamanda ləğv edilməlidir. Terrorun ölkəyə vurduğu ziyan mediada ictimaiyyətə izah edilməlidir.