Bir neçə gün əvvəl Nil çayı hövzəsində əməkdaşlıq haqqında Çərçivə Sazişi - Nil çayının sularının idarə edilməsinə dair əlamətdar çoxmillətli saziş qüvvəyə minmişdir. Azadmedia.az-ın AFP agentliyinə istinadən verdiyi məlumata görə, bu, Afrikanın ən böyük çayını bölən ölkələr arasında 10 ildən çox davam edən danışıqlardan sonra baş verib.

"Entebbe razılaşması" kimi də tanınan Nil Hövzəsində Əməkdaşlıq Çərçivə Sazişi (CFA) Misirin etirazlarına baxmayaraq bazar günü qüvvəyə minib.

Uqandanın Entebbe şəhərində yerləşən 10 Nil hövzəsi ölkəsinin ortaqlığı olan Nil Hövzəsi Təşəbbüsü, CFA-nı Nil hövzəsinin tarixində "müəyyənedici məqam" kimi təsvir edilir.

Nil Hövzəsi Təşəbbüsünə Burundi, Konqo Demokratik Respublikası, Misir, Efiopiya, Keniya, Ruanda, Cənubi Sudan, Sudan, Tanzaniya və Uqanda daxildir və Eritreya müşahidəçi rolunu oynayır.

“[Müqavilə] Nil çayından gələcək nəsillər üçün ədalətli və davamlı istifadəni təmin edərək hamının rifahı naminə istifadə etməkdə bizim kollektiv əzmimizin sübutudur”, - bəyanatda bildirilir.

“Nil Hövzəsi Təşəbbüsü”nün bəyanatında həmçinin vurğulanır ki, Çərçivə Sazişi “Nil sularına çıxışda tarixi balanssızlığı aradan qaldırmaq və Nil hövzəsinin bütün ölkələrinin – həm yuxarı, həm də aşağı axının – bundan faydalana bilməsini təmin etməyə imkan verilir.

Bildirilir ki, 11 ölkənin ərazisindən axan Nil yarım milyarddan çox insanı qida ilə təmin edir.

Nil çayının uzunluğu 6695 kilometrdir, dünyanın ən uzun çayıdır, qollarından biri Ağ Nil Cənubi Sudandan, digəri isə Mavi Nil Efiopiyadan başlayır.

Misir niyə əleyhinədir?

Misir və Sudan, Efiopiya da daxil olmaqla, Nil hövzəsinin yalnız beş ölkəsi çərçivə sazişini imzalayıb və ratifikasiya edib. Bu ölkələr daha sonra Aralıq dənizinə axan Nil çayının ən sonunda yerləşir.

Son iki ölkə Efiopiya ilə "Efiopiyanın dirçəlişi" bəndinin tikintisi - Mavi Nildə su elektrik stansiyasının tikintisi üzrə meqalayihə ilə bağlı uzun müddətdir davam edən mübahisəyə qarışıb.

Efiopiya dəyəri 4 milyard dollar olan bəndi Nilin inkişafı və 120 milyonluq əhalisini elektrik enerjisi ilə təmin etmək üçün vacib hesab edir.

Bununla belə, Qahirədə bənd uzun müddətdir ekzistensial təhlükə kimi qəbul edilir, çünki Misir Nil sayəsində su ehtiyacının 97 faizini ödəyir.

Misirin suvarma naziri Hani Sevilam bazar günü deyib: "Misir Nil çayı ilə bağlı bir güzəştə getməyəcək və Entebbedəki razılaşmanı tamamilə rədd edir".

Nil hövzəsi ölkələrinin sammiti oktyabrın 17-də Uqandada keçirilməli idi, lakin gələn ilin əvvəlinə təxirə salınıb, bazar ertəsi Uqanda Xarici İşlər Nazirliyinin daimi katibi Vincent Bagiire bildirib.

O, səbəbin adını çəkməkdən imtina edərək, bunun üzv ölkələr arasında fikir ayrılıqları səbəbindən baş verdiyini irəli sürüb.

Misir hakimiyyəti iddia edir ki, 1929 və 1959-cu il müstəmləkəçilik dövrünün müqavilələri Misir və Sudana Nil çayının suyunun müəyyən hissəsini təmin edir. Onlar GERD kimi tanınan Efiopiya İntibah Anbarını siyasi gərginlik dövründə Efiopiyanın aşağı axınında su təchizatını məhdudlaşdırmaq üçün istifadə edə biləcəyi bir vasitə hesab edirlər.

Misirin xarici işlər naziri Bədr Abdelatti BMT Təhlükəsizlik Şurasına bu yaxınlarda göndərdiyi məktubda "Efiopiyanın qeyri-qanuni siyasəti aşağı axın ölkələri üçün ciddi mənfi təsir göstərəcək" deyə yazıb.

BMT-yə göndərdiyi ayrıca məktubda Efiopiya Misirin qorxularını əsassız adlandırıb və onu GERD layihəsinə “aqressiv yanaşmadan çəkinməyə” çağırıb.
Misir Nil hövzəsi ölkələrini Çərçivə Sazişini nəzərdən keçirməyə dəvət edib. Belə ki, Misir Prezidenti Əbdülfəttah əs-Sisi Qahirədə “Su və iqlim. Davamlı cəmiyyətlərin qurulması" Nil çayının Misir xalqının həyatı və sağ qalması ilə əlaqəli bir problem olduğunu söyləyib:

“Biz Entebbedə Sazişi imzalayan Nil hövzəsi ölkələrini öz mövqelərinə yenidən baxmağa və sahilyanı ölkələrin heç birinə zərər verməmək üçün ölkələr arasında əməkdaşlığı müzakirə etmək üçün yenidən qayıtmağa çağırırıq”.