Geçtiğimiz günlerde İstanbul Maltepe Etkinlik Alanı’nda düzenlenen “Yörük-Türkmen Buluşması” etkinliğinde, Moldova’nın Gagavuz asıllı Büyükelçisi Dmitry CROITOR ile karşılaştık. Fırsattan yararlanarak, Büyükelçi Croitor’a komşusu Ukrayna’da yaşanmakta olan savaşı ve Moldova’ya etkilerini, Türkiye-Moldova ilişkilerini sorduk.

Sallı:

Sayın Büyükelçim, komşu coğrafyada yaşanmakta olan Rusya –Ukrayna savaşı ülkenizi nasıl etkilemektedir? Savaşın başladığı günlerde Rusya’nın, Ukrayna’nın Karadeniz ile olan bağlantısını kesmek için Moldava’yı da hedef alabileceğine ilişkin haberler duymuş, heyecanlanmıştık; bu tehdit devam ediyor mu? Ukrayna’daki savaş Moldova’yı ne kadar etkiledi?

Büyükelçi:

Size açık söylemek istiyorum, çok çok etkiledi. Bu savaş yalnızca Moldova’yı değil, bütün dünyayı çok olumsuz etkiledi. Başta buğday olmak üzere birçok ürünü ihraç edemedik. Moldova yardımcı olmaya çalışıyor. Kara yollarının da demiryollarının açık kalmasına yardımcı olmaya çalışıyor.

Bu savaş başladıktan sora 700 binden fazla Ukraynalı Moldova’ya geçti. Bu 700 bin kişiden bugün Moldova’da 100 kişi kaldı; diğerleri yavaş yavaş Avrupa’ ülkelerine geçtiler.

Biz bütün imkanlarımızla Ukraynalılara yardımcı olmaya çalışıyoruz. Ev veriyoruz, ekmeğimizi paylaşıyoruz, çocuklarına okul da veriyoruz. Hergün bütçemizden 1 milyon avro harcayarak komşumuza yardımcı olmaya çalışıyoruz. Aynı zamanda, savaşın kısa zamanda bitmesi için Allah’a dua ediyoruz. Savaş sona erince bütün dünya ile birlikte Moldova da rahatlayacaktır.

Sallı:

Gagavuzya, Moldova içinde özerk bir bölge; Moldova ile sorunlarınız var mı?

Büyükelçi:

Gagavuzya, Moldova’nın güneyinde özerk bir bölge. 1994 yılında Moldova, Türkiye’nin de yardımıyla çok önemli bir sorununu kolayca çözdü; Gagavuzya özerk bölge odu. Gagavuzlarla Moldovalılar arasında hiçbir problem yoktur. Ben Gagavuz’um ve Moldova’nın Ankara Büyükelçisi’yim.

Sizlerle kendi dilimde konuşuyorum. Ben bu dille büyüdüm; anamla babamla bu dille konuştum. Ne yazık ki, okulda biz kendi dilimizi öğrenmedik. O zamanlarda Rusça okuduk, ama Sovyetler Birliği dağıldıktan sonra çocuklarımıza Gagavuz dilini öğretmeye başladık.

Dilimizin kaybolmayacağına inanıyoruz, çünkü dil kaybolursa halk da kaybolur. Biz bunu çokiyi biliyoruz. Sovyetler Birliği döneminde çok diller kayboldu, çok halklar kayboldu.

Gagavuzlar Moldova’da yaşıyor. Moldova Avrupa’nın göbeğinde bulunuyor. Bizim iki komşu ülkemiz var, Bir taraftan Ukrayna, öbür taraftan Romanya. Ukrayna ile sınırımız çok uzun; 1200 kilometre. Onun için savaşın tez zamanda bitmesini diliyoruz.

Sallı:

Sayın Büyükelçim, Gagavuzlar kimdir, Gagavuzya’nın özerk olmasında Süleyman Demirel’in rolünü kısaca anlatırmısınız?

Büyükelçi:

Kimiz biz Gagavuzlar?

İkiyüz yıldan ziyade biz Bulgaristan’dan Moldova’ya geçmişiz. Burada tarihçiler var, onlar size daha ayrıntılı anlatabilirler. Ben size söylemek istiyorum, 1994’üncü yılda Türkiye’nin yardımıyla Moldova çok zor bir problemi kansız çözdü. O zaman Türkiye Cumhuriyeti’nin 9’uncu Cumhurbaşkanı Sayın Demirel Moldova’ya geldi, yardımcı oldu ve Gagavuzlar kendi özerk statülerini kazandılar.

1994'te Moldova Parlamentosu bir özel kanun kabul etti. Gagauzlar Moldova'nın güney tarafında yaşıyorlar, Türkçe konuşuyorlar. O zamandan beri Gagavuzların kendi parlamentoları var, halkın seçtiği kendi başkanları var.

1992'de Moldova'nın bağımsızlığını tanıyan ilk ülke Türkiye oldu. 1992’inci yıldan itibaren Gagavuzlarla Moldovalılar arasında hiçbir problem yok. Bugün Ankara’da Moldovayı temsil eden bir Gagavuz büyükelçi var.

Sallı:

Bugün Moldova’nın başlıca sorunları nelerdir?

Büyükelçi:

Bugün Moldova çok zor problemle karşılaşıyor; Moldova nüfusu gitgide azalıyor. Bir sene önce Moldova nüfusu 4.5 milyondu, bugün Moldova’nın nüfusu 3 milyon kaldı. 1990’ıncı yıllarda Gagavuzya nüfusu 200 bindi. Bugün Gagavuzya nüfusu 160 bin kaldı.

Gagavuzya nüfusu neden azalıyor, insanlarımız neden göç ediyor? Çünkü iş yok. Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra fabrikalar yavaş yavaş hepsi kapandı. Bugün Moldova’da 1200 Türk şirketi çalışıyor, ama bu sayı yeterli değil. Ben il il geziyorum, işadamlarıyla, ticaret ve sanayi odalarıyla görüşüyorum ve Türk işadamlarını Moldova’ya davet ediyorum.

Gelin, bizim güzel ülkemizi tanıyın, gelin kendi akrabalarınız olan Gagavuzlarla tanışın, gelin Moldova’da bir şirket açın; para kazanın, bizim halkımıza da iş verin. Ben, Moldova’da güzel fırsatlar bulacağınızdan eminim.

İstiyoruz ki Moldova'da Türk şirketlerinin sayısı daha artsın. Çünkü Türkiye ile Moldova arasında çok güçlü dostluklar ve geçmiş var. Ülkemiz gelip Moldova'da şirket açın diye teşvikler veriyor.

Moldova'da 43 serbest ekonomi bölgesi var. İsteriz ki bunların her birinde güçlü Türk şirketleri olsun. Türk şirketlerini Moldova'ya çekmeyi arzu ediyoruz. 43 serbest bölgemizin herhangi birinde 1 milyon dolarlık yatırım yaparsanız, 3 sene vergi ödemezsiniz. 5 milyon dolar yatırım yaparsanız, 5 yıl vergi ödemezsiniz."

TURİZM DE GELİŞMELİ

Sallı:

Türkiye-Moldova ilişkileri nasıldır; turizm ne durumdadır?

Büyükelçi:

Bir hedefimiz de turizmi canlandırmaktır. Moldova'nın nüfusu 3-3,5 milyon, ama Moldova'dan her yıl Türkiye'ye yaklaşık 300 bin turist geliyor. Türkiye nüfusu çok daha büyük, 84 milyon, ama sadece 30 bin turist Türkiye'den Moldova'ya geliyor. Türkiye'den ülkemize gelen turist sayısını artırmayı hedefliyoruz.

(…) Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın 2018'de Moldova'yı ziyareti sırasında iki ülke arasında imzalanan anlaşma ile iki ülke arasındaki ilişkiler stratejik ortaklık düzeyine ulaşmış oldu.

Moldova Cumhurbaşkanı Igor Dodon da, 2019'da, Türkiye-Moldova Yüksek Düzeyli Stratejik İşbirliği Konseyinin ilk toplantısı için büyük bir heyetle Ankara'ya gelmişti.

Cumhurbaşkanı Erdoğan, Moldova’yı ziyaretinde bize bir söz verdi; Türkiye'deki en güçlü bankalardan biri Moldova'da olacak. Bizim finans piyasamızda çalışacak. Biz umutlanıyoruz ki, Türkiye'den böyle bir banka Moldova'ya gelecek. O gelirse de Türk iş adamlarına Moldova'nın pazarına gelmeleri için çok daha kolaylık olacak.

İsteriz ki liderlerimiz birbiriyle görüşsün. Vatandaşlarımız, iş adamlarımız birbiriyle çalışsın. O zaman ilişkilerimiz daha da güçlü olacak.

Türkiye'den Moldova'ya gitmek için ne pasaporta ne de vizeye ihtiyaç vardır; sadece kimlik olsun, Türkiye'den Moldova'ya, Moldova'dan Türkiye'ye gelinebilir. Bugün İstanbul'dan Moldova'nın başkenti Kişinev'e yolculuk 1 saat. Kahvaltınızı Moldova'da yapsanız, akşam yemeğinizi Türkiye'de yiyebilirsiniz. Çok yakınız birbirimize.

(…)Türkiye her zaman yanımızdaydı. Zor zamanlarda da iyi zamanlarda da her zaman Türkiye bize yardımcı oldu.

Sallı:

Gagavuz kardeşlerimizle de, Moldovalılarla da ilişkilerimizin gelişmesini biz de arzu ediyoruz. Verdiğiniz bilgiler için teşekkür ederim.

Büyükelçi:

Ben de teşekkür ederim; sizleri Moldova’ya bekliyoruz.