Ulu öndər Heydər Əliyev Azərbaycanın müstəqilliyini bərpa etmək üçün apardığı mübarizədə əsas roldakı şəxslərdən biridir. O, Azərbaycan SSR Ali Soveti sədri və daha sonra isə SSRİ-nin son dövlət başçısı olaraq, müstəqillik yolundakı təşkilatçı və siyasi lider kimi fəaliyyət göstərmişdir.
Heydər Əliyev 1990-cı ilin yanvarındakı Qızıl Ordu tərəfindən Bakının işğalı zamanı etdiyi təbliğatlarla milli həmrəylik və birliyin möhkəmləndirilməsində əhəmiyyətli rola malik olmuşdur. O, Azərbaycan xalqını müstəqil olmağa səsləmiş və bu məqsədlə fəaliyyət göstərmişdir. Heydər Əliyev öz liderliyi altında milli birlik və güclü ordu yaratmağı bacarmış və bu, Azərbaycanın müstəqilliyini qazanmağa apardığı yolun əsas siması olmuşdur.

Heydər Əliyevin liderliyi altında Azərbaycan SSR-dən Azərbaycan Respublikasına keçid dövründə (1990-1991-ci illər) Azərbaycanın müstəqilliyini tanıyan referandumlar keçirilmiş və dövlət müstəqilliyini bərpa etmişdir. Bu dövr ərzində Heydər Əliyevin liderliyi altında Azərbaycan SSR-dən Azərbaycan Respublikasına dövlət formasının dəyişdirilməsi prosesi də həyata keçirilmişdir.

Milli qurtuluş, bir millətin müstəqilliyini, ədəmiyyətini və mədəniyyətini qorumaq və təmin etmək üçün həyata keçirilən bir prosesdir. Bu proses geniş ictimai dəstək, milli birlik və azmə, həmçinin milli mənfəət və dəyərlərin yüksək qiymətləndirilməsi ilə əlaqəlidir. Milli qurtuluş prosesləri, həm müstəqilliyini itirən millətlərin qurtarılması, həm də ərazi bütövlüyünü təmin etməyə nail olmaqla, millətin daxilində mədəni, iqtisadi və siyasi inkişafın təmin edilməsini də məqsəd qoymuşdur.

Milli qurtuluşun nəticələri çox geniş və çeşidlidir. Ən əsası, elə bir mərhələnin başa çatması milli müstəqilliyin bərpasına nail olmaqdır. Bununla yanaşı, milli qurtuluş prosesləri milli mədəniyyətin, dilin, tarixi və irsin qorunması və inkişafı üçün də böyük əhəmiyyət daşıyır. Milli qurtuluş həm də milli mənfəətin və dəyərlərin yüksək qiymətləndirilməsi və milli birlik və azmənin güclənməsi ilə nəticələnir.

Əgər məhsuldar bir milli qurtuluş prosesi həyata keçirilsə, millət güclü, müstəqil və özünə güvənən bir dövlət kimi inkişaf edir. Bu prosesin nəticələri ictimaiyyətin həyat keyfiyyətinin yüksəlməsi, sosial və iqtisadi inkişaf, siyasi stabillik və s. kimi sahələrdə görülən dəyişikliklər vasitəsilə əks olunur.