Politoloq Ülkər Piriyeva, AzadMedia.az-da “XXI əsrdə, Hibrid müharibənin Klassik müharibədən fərqi” barədə danışıb.
Hibrid müharibə konsepsiyası yeni deyil, lakin vasitələri getdikcə inkişaf edir və ölümcül olur və eyni şəkildə cavab tələb edir.
Hibrid Müharibə: Köhnə Konsepsiya, Yeni Texnikalar
Əslində, Hibrid müharibə, XXI əsrdə ortaya çıxan yeni texnika və ünsiyyət metodlarının istifadəsini özündə birləşdirən, əsasən birdən çox döyüş vasitəsinin açıq və ya gizli şəkildə müəyyən bir məqsədlə istifadə edildiyi bir döyüş növüdür.
Hibrid müharibənin tətbiq üsulları müxtəlif, özü isə, müasir bir döyüş növüdür. Hibrid müharibəsinin bu günə qədər verilmiş bir çox tərifi var, şərti və partizan müharibəsinin qarışığı hibrid müharibənin ən mərkəzi təriflərindən biridir.

Hibrid müharibə, klassik müharibə altındakı digər faktorları da əhatə edən bir transformator müharibəsi kimi təsvir edilə bilər. Hərbi kimi təsbit edilə bilməyən amillər klassik müharibə adlandırılmasına imkan vermir. Transformator müharibəsi klassik döyüş vasitələrindən başqa aşağıdakıları əhatə edir:
Hibrid müharibənin Klassik müharibədən fərqləri-

informasiya təbliğatı,
siyasi və diplomatik hücumlar,
İqtisadi və kommersiya amillərindən lobbiçi yanaşma ilə istifadə etmək
enerji və infrastruktur sektorlarına hücum,
təxribat, onlarla koordinasiyalı müntəzəm hərbi əməliyyatlar, məhdud taktiki və nüvə silahların istifadəsi
Hibrid müharibələrin klassik döyüşlərdən fərqi müharibənin ilk mərhələlərində hərbi təsirlərin az olması və ya olmamasıdır. Bu müharibədə, heç bir dövlətə aid olmayan, heç bir qanun və ya müqaviləyə tabe olmayan muzdlu əsgərlər istifadə edilə bilər. Bu cür əsgər və terrorçuların kimlərin əmri ilə hərəkət etdikləri də açıq olmur. Rəhbərlik edənlər məlum deyilsə, heç kimlə heç bir danışıq və ya atəşkəs şərtləri müzakirə edilə bilməz. Atəş açılarsa kimə yönəldiləcəyi və kimin məsuliyyət daşıyacağı bəlli deyil.
Hibrid müharibə, eyni zamanda, bir məqsədi olan yaxşı hazırlanmış bir media müharibəsidir ki, həyata keçirilməsində bir çox xəbər kanalına ehtiyac duyur. Müasir cəmiyyətdə artan rolu ilə media cəmiyyətin qərar və düşüncələrinə təsir göstərmək üçün istifadə olunan ən yaxşı vasitələrdən biridir. Hərbi və qanunsuz işarətlərin məhv edilməsi üçün şüarlar istehsal etmək, düşmənin mənfi xüsusiyyətlərini vurğulamaq hibrid müharibə adına uyğun motivasiya kimi fəaliyyətlər fenomen olaraq ön plana çıxır.
Bu müharibədə, qıcıqlandırıcı sərgi və yarmarkalar, qəzet və jurnal nəşrləri, qərəzli mütəxəssis rəyləri və yekdilliklə səsləndirilən siyasi söhbətlər tez-tez istifadə olunur və ölkənin maraqları hədəf ölkələr tərəfindən qəbul edilməyə çalışılır. Lobbi qurmaq üçün nə pul, nə də vaxta qənaət olunur.
Hibrid müharibəsinə rəhbərlik edəcək ölkə, 24 saat müxtəlif dillərdə yayımlamaq üçün böyük bir pul xərcləyə bilər, mövcud problemlərə qarşı ideoloji baxışını göstərən televiziya kanallarını canlandırmaq üçün səhnə arxasında manipulyatorlar vasitəsi ilə xəttsiz müharibə metodlarından istifadə edə bilər. Hibrid müharibə əvvəlcədən hazırlanmış hərbi, diplomatik, iqtisadi və elmi strateji tədbirlərin bir plan çərçivəsində həyata keçirildiyi bir çoxluq olaraq da adlandırıla bilər. Bununla bərabər, hibrid müharibənin əsas komponentləri arasında ənənəvi və qeyri-ənənəvi təhdidlər, terrorizm, dağıdıcı fəaliyyətlər və düşmənin hərbi və siyasi gücünü sarsıtmaq üçün qeyri-ənənəvi texnologiyalardan istifadə olunur.
Hibrid müharibə, birdən çox döyüş vasitəsinin müəyyən bir məqsəd üçün açıq və ya gizli şəkildə kompleks şəkildə istifadə olunduğu yeni bir döyüş növüdür. Hibrid müharibəni açıq və ya gizli şəkildə həyata keçirmək vasitələri çox müxtəlifdir. Bir ölkənin quru, hava və dəniz sahələrində edilə bilər. Müasir kiber müharibə metodlarının quru-dəniz-hava kimi bir ölkə məhdudiyyəti yoxdur. Asimmetrikdir. Hər cür döyüş taktikası və texnikasının tətbiq olunduğu hibrid müharibə, döyüş sahəsinin ölçüsü ilə məhdudlaşdırıla bilməz. Başqa sözlə, əməliyyat sahəsi məhdud deyil. Bəziləri üçün 4-cü nəsil müharibəsi başqaları üçün “Çirkli” müharibə kimi xarakterizə olunur. Bu müharibə ərəfəsində, müdafiə tədbirləri planlaşdırılarkən hibrid müharibənin kompleks, çoxölçülü və məhdudiyyətsiz xüsusiyyətləri həmişə nəzərə alınmalıdır.

Bəzən, hibrid müharibənin əsas məqsədi müharibə elan etmədən, hədəf ölkədəki hökuməti devirmək və hədəf ölkənin maraqlarına uyğun yeni bir hökumət qurmaqdır. Əslində bu, ən vacib siyasi hədəflərdən biridir. Eramızdan əvvəl V əsrdə baş verən Peloponnes müharibəsi zamanı Afina, Sparta ilə ön döyüşlərdən başqa, Sparta daxilində fərqli bir kimliyə sahib olan, lakin Spartalılara qeyd-şərtsiz itaət edən Helotları Spartaya qarşı üsyana hər cür təşviq etdi. Hərbi cəhətdən Afina ordusunu məğlub etməyə qadir olan Sparta, daxili üsyanlara son vermək və sadiq Helotları itirməmək üçün Afina ilə barışıq axtarmağa başladı.
Bu hadisə tarixdə ilk "Hibrid Müharibə" olaraq qeyd edildi. Çox nəzərə çarpmasa da, ABŞ, xüsusilə İkinci Dünya müharibəsindən sonra dünyanın müxtəlif yerlərində hibrid müharibələrdən istifadə elədi. ABŞ və SSRİ arasındakı soyuq müharibə zamanı hər iki ölkə hibrid müharibədən səmərəli istifadə etdilər. Son illərdə Rusiyanın, Gürcüstan, Ukrayna və Krım böhranlarında güc qalxanı olaraq hibrid müharibədən uğurla istifadə etdiyini görürük. Həm də deyə bilərik ki, son zamanlar hibrid müharibələrdə Rusiya üstünlük qazanaraq ABŞ öz silahı ilə vuruldu.
Hibrid müharibə olduqca metafizikdir – “Yəni, hər yerdə var, amma heç yerdə görünmür.”
Bir ölkəyə hibrid hücumu edilərsə, ən yaxşısı hibrid müdafiə metodları ilə cavab verməkdir. Pəncərənin və ekranın arxasında görünməyən hibrid müharibədə "sağ qalmaq və qazanmaq" dan başqa çarəniz yoxdur. Hibrid müharibə, bir ölkənin beynəlxalq hüquq tərəfindən qəbul edilmiş klassik mənada müharibə elan etmədən, siyasi iradəsini digər ölkəyə siyasi, iqtisadi və informatik vasitələrlə tətbiq etmək istəyi və səyidir.

Nəticəyə gələrsək əgər;
• Hibrid müharibə tarix boyu mövcud olmuşdur. Yəni müharibələrin özü hibrid müharibədir. Ancaq təhdidlər dəyişir.
• Nəzəri olaraq, hər iş şəraitində işləyə bilən, bütün ərazi şəraitində hərəkət edə bilən və bütün təhdidlərdən qoruya bilən bir vasitə dizayn etmək mümkündür, lakin iqtisadi və maddi-texniki baxımdan davamlı olmaq mümkün deyil.
• Ən yaxşı xüsusiyyətlərə sahib nəqliyyat vasitələri dizayn etməkdənsə, gərəkli nəqliyyat vasitələri dizayn etmək daha doğru olanıdır.
• Mobil telefon, soyuducu və ya idman avtomobili dizaynı zirehli bir avtomobil dizaynından daha asandır. Zirehli nəqliyyat vasitəsini dizayn edən mühəndis heç vaxt bu vasitənin son istifadəçisi olmayacaqdır. Son istifadəçi ilə birlikdə gələcəkdə istifadə ediləcək nəqliyyat vasitələrinin dizaynına başlamalıyıq
• Nə vaxt başlayacağıq? İndi başlamalıyıq. Çünki hər birimiz, gələcəyin bu gün olduğuna inanırıq

Hibrid müharibənin əhatə dairəsi, "birbaşa olaraq reallaşmayan iki ordu arasındakı" bütün müharibələrə aiddir. Buraya etnik, dini və ya milli zəifliklərdən istifadə edən psixoloji hücumlar, düşmən arxasında fəaliyyət göstərən təxribatçılar, sanksiyalar, boykot və cəza tarifləri ilə iqtisadi hücumlar, düşmən iqtisadiyyatını zəiflətmə üsulları, seçkilərə edilən kiber hücumlar və müxtəlif üsullar daxildir.

Hibrid müharibənin elementləri nədir?
Bu gün, ABŞ və Rusiya tərəfləri arasında bəzi fərqlər olduğu görünsə də, hibrid müharibələr ümumiyyətlə nizamsız müharibə, saxta xəbərlər, diplomatiya və xarici seçki müdaxiləsi kimi digər təsirli metodları qarışdıran, hərbi strategiyaları nəzərdə tutur.
Əslində, təhlükəsizlik və müharibə tarixdən bu günə qədər keçid edən iki anlayış olub. Bir anlayışdakı dəyişiklik digərinə də mütləq şəkildə təsir eləmiş oldu.

Gələcək narahatlıqlar və maraqlar meydana çıxararaq, həm də.. Bunların sırasında, qorxunc problemlərin həlli, həm də, mövcud strukturların təkmilləşdirilməsi.
Bu prosesdə ən vacib kömək, tarixi təcrübədən əldə ediləcək dərslərlə mümkündür.
Xüsusilə vurğulanmalıdır ki; müasir təhdidlər üçün ənənəvi mübarizə metodlarının tamamilə qeyri-funksional qaldığını söyləmək çox məntiqli deyil. Unutmaq olmaz ki, tarixdən bu günə qədər bir çox dəyişikliyi keçmiş müharibə və təhlükəsizlik metodları gələcəkdə də dəyişməyə davam edəcəkdir. Dəyişməyəcək tək bir reallıq, dəyişikliyin qaçınılmaz olmasıdır. Bu müddətdə, dövlətləri maraqlandıran əsas reallıq, doğru strategiyalarla düzgün mövqe tutaraq həyatda qalmaq olmalıdır.