Ölümündən bir ay əvvəl xanım Olbrayt “The New York Times” qəzetində özünün köşə yazısında Kremlin Ukraynadakı “hərbi əməliyyatına” kəskin tənqidi münasibətini bildirərək münaqişənin Rusiya və onun lideri üçnü təhlükəli sonluqla nəticələnəcəyini bitəcəyini qeyd edibmiş. Həmin yazıda Ukrayna barədə “susqunluğuna” və oradakı “nasizmi” görmədiyinə görə 85 yaşında xərçəngdən vəfat etmiş Olbraytın ruhunu “qınayan” rus politoloqu və jurnalisti Georgi Bovt dünən (28.03.22) “Qazeta.ru” internet nəşrində dərc etdidiyi yazının sərlövhəsinə “Siyasətdə “cəhənnəm əntəri olurmu?” fikrini də əlavə edib.

Xatırladım ki, G.Bovt həm də “Putindən sonra həyat varmı” (“Есть ли жизнь после Путина” M, 2015) kitabının müəllifidir. Onun “Qazeta.ru”da Madlen Olbrayt haqqında yazısının “sərlövhəsinə” gələndə, qeyd edim ki, vaxtilə SSRİ-nin ən qatı düşməni olan, amma onunla hərbi ittifaq bağlamağa məcbur qalan U. Çörçill də Stalini “cəhənnəm əntəri” adlandırmışdı.

Qeogi Bovt yazır ki, Madlen Olbrayt o syasətçilərdən idi ki, ona Rusiyada çoxu nifrət edirdi. Qəribə olsa da, müəllif Yevgeni Primakovun Olbrayta dərin hörmət hissi bəsləməsinə təəccübünü də gizlətmir.

Siyasət aləmində həmişə opponentlərin və düşmənlərin “cəhənnəm əntəri” hesab edənlər G.Bovtın təbirincə desək, özləri barədə heç də belə düşünmürlər. Onlar öz xalqının və ya bəşəriyyətin rifahı naminə çalışdıqlarına əminliklə inanırlar. “Bütün zamanların və xalqların siyasətçiləri həmişə istəyirlər ki, yaxşı olsunlar – bu aksiomadır.”

Müəllif qeyd edir ki, Olbraytın dünyagörüşünə onun mənsub olduğu yəhudi ailəsinin iki dəfə qaçqın düşməsi həlledici təsirini göstərib. Əvvəlcə ailəsi alman nasistlərindən qaçıb. O zaman Olbraytın atası Çexoslavakiyanın Belqradda səfiri işləyirdi. Müharibədən sonra isə ailə yeni kommunist rejimi qurulan Çexoslavakiyanı tərk etməyə məcbur olub. Bu dəfə də atasının xaricdə diplomatik fəaliyyəti ailəsinin köməyə çatıb. Yuqoslaviyanın səfiri işləyən atası ABŞ-dan siyasi sığınacaq istəyib...

Qacqın ailəsindən olan Madlen (bu adı ona hələ Çexoslvakiyada təhsil aldığı özəl içveçrə məktəbində verilmişdi) ABŞ Dövlət Departamentinin ilk qadın rəhbəri oldu. Buna qədər isə ABŞ-ın BMT-də daimi nümayəndəsi vəzifəsində çalışmışdı. Uşaqlıq çağlarından çex dilindən başqa fransız, polyak və rus dillərində danışırdı. Bovt “soyuq müharibə” zamanı ölkəsində yaranmış bir deyimi məsəl çəkib göstərir ki, əgər rəqib ölkənin siyasətçilərindən rus dilində yaxşı danışırsa, demək, ondan bəla da gözlə. “Burada Puşkini originaldan oxumaq bacarığı xilas etmir.” Obama dövründə Olbraytın Rusiya ilə “gərginliyə” dəstək verdiyini bildirən müəllif qeyd edir ki, o – yəni Olbrayt üstəılik Putinə skeptikcə -neqativ münasibət bəslədi...
Təbii ki, müəllif bunun səbəbini bəlkə də haqlı olaraq Madlenin “zədələnmiş uşağlığında” görür. Və eyni zamanda onunla bağlı maraqlı bir məqamı xatırladır. Çexiya prezidenti V. Qavel 2003-ci ildən sonra öz postunu Olbrayta təklif edərkən o, minnətdarlığını bildirələrk imtina etmişdi. Müəllif yazır: “Maraqlıdır: əgər razılıq versəydi, onda bizm çexlərlə münasibətlərimiz o zaman zibilə çevrilcəkdimi, yoxsa əksinə, hər iki tərəf məsələyə daha sağlam düşüncə ilə, konstruktiv yanaşacaqdı?”

Madlen Olbrayt barədə, insan taleyinə siyasətçi laqeydliyinə aid faktı misal gətirərək Bovt yazır ki, sankyalar ucbatından dərman çatışmamazlığından İraqda ölən uşaqlar barədə suala cavab verərkən o, (yəni Olbrayt demişdir. “ Buna dəyərdi.”

“Məsələ belə olmuşdur. Teleaparıcı Lesli Ştal CBS-in “60 qəqiqə” verilişində ona belə sual verir: “Biz eşitmişik ki, İraqda yarım milyon uşaq ölüb. Bu, Xirosimada ölən uşaqlardan çoxdur. Siz düşünürsünüz ki, bu sanksiyaların qiyməti məqbuldurmu?” Olbrayt aydın cavab verir: “Bəli”. Sonra o buna təəssüf etmişdi və Ştalın sualının İraq təbliğatına uyğun ruhunda verildiyini bildirmişdi.” 2020-ci ildə isə o müsahibələrinin birində peşmançılıq hissi ilə həmin cavabını “axmaqlıq” adlandırmışdı.”

Müəllif ABŞ-ın bir çox ölkələrdə (Somali, Ruanda) törətdiyi “soyqırım” faktlarına münasibət bildirir və sonda Madlen Olbraytın ölümü ilə Anotoli Çubaysın istefa verib ölkədən getməsində rəmzi oxşarlıq olduğunu vurğulayır...

Nurəddin Ədiloğlu ,
29.03.22