Prof. Dr. Süleyman Doğan, Yıldız Teknik Üniversitesi İnsan ve toplum bilimleri (sosyoloji) öğretim üyesi


Müasir dünyada psixologiyada obsesif kompulsif pozğunluq vəya el-arasında vas-vası kimi bilinən, insanın dəfələrlə müəyyən fikir vəya hissləri (obsesif düşüncələr) yaşadığı bir narahatlıq pozuqluğudur və bu düşüncələr insanın gündəlik həyatında narahatlıq vəya pozulmalara səbəb olacaq dərəcədə təkrar-təkrar müəyyən davranışlar göstərməsinə (kompulsiv davranışlar) səbəb olur. Bu zaman insan düşüncələrini və fəaliyyətlərini idarə edə bilmir. Təəssüf ki, gündəlik həyatda obsesif və həyəcanlı düşüncələrlə əlaqəli təkrarlanan belə davranışlar baş verə bilər. Bu vəsvəsələr və narahatlıqlar insanın saatlarını alırsa və həyatını mənfi təsir edirsə, bu vacib bir pozğunluğun olduğunu göstərə bilər. Düşünmək istəməməyinizə baxmayaraq gün ərzində zehninizi dönə-dönə məşğul edən düşüncələriniz varsa və ya düşüncə vəsvəsələri və vəsvəsələrindən qaynaqlanan narahatlığı azaltmaq üçün eyni şeyi təkrar-təkrar dayandıra bilmirsinizsə, deməli, obsesif-kompulsif bir narahatlığınız ola bilər...
Belə ki, obsesif davranışlara bir çox hallarda əlləri yumaq, əşyaları saymaq, təmizləmək və qapının bağlı olub-olmadığını yoxlamaq və başqa fəaliyyətlər daxildir.  Məhz bu fəaliyyətlər o dərəcədə baş verir ki, belə hallar insanın gündəlik şəxsi həyatına və ictimai sosial əlaqələrə pozucu şəkildə təsir edir və insanın gündə bir saatdan çox vaxtını alır.

Bir sözlə, bu pozğunluğu olan insanlar müxtəlif vəziyyətlərdə problemlərin olub-olmadığını dəfələrlə yoxlayırlar.
Bu tərz pozğunluğu olan böyüklərin əksəriyyəti obsesif davranışlarının məntiqli olmadığını başa düşürlər. Bəzən belə xəstəlik davranış tikləri, narahatlıq pozğunluğu və intihar riskinin artması ilə əlaqələndirilir.





Anne babalara (ebeveynlere) Tavsiyeler..

Obsesif ve ekolali olanlar için en iyi şey çocuğu çok iyi değerlendirerek, hangi durumlarda yaptığını belirlemek gerekir.

Çocuk eğer dikkati üzerine çekmek amacıyla yapıyorsa bu durumda çocuğu duymazlıktan gelmek gerekir. Ekolali yaptığında duymazlıktan gelip, dili işlevsel kullandığında onunla iletişime geçmek ekolalinin azalmasına doğru kullanımlarının artmasına yardımcı olacaktır.

Eğer çocukta ekolali stereotip davranışa dönüşmüşse burada ekolaliyi kullanma nedeni daha çok kendini rahatlatmak, duyusal problemlerle başa çıkmak için olabilir. Bu durumda da çocuğun dikkatini başka yöne çekmekte fayda vardır. Motivasyonunu sağlayacak sevdiği bir oyunla dikkati başka yöne çekmek faydalı olacaktır.

Bazen çocuk ekolaliyi iletişimi sürdürmek için kullanıyor olabilir. Bu durumda ekolaliyi işlevsel bir iletişim becerisine dönüştürmek gerekir ve bir uzmandan yardım almakta fayda vardır.
Obsesif çocuklar bir nevi vesveseli çocuklar iyi takip edip o belirtileri aza indirmek için boş vermesinin gerektiğine inandırmak. Mesala elini sürekli yıkıyor bir yıkadığın tamam oldu demek ve buna inandırmak.

Uzmanlar dil beceri alanında çalışırken çocuğun eğitiminde ekolaliden yararlanarak, çocuğun çıkarabildiği ve çıkaramadığı sesler konusunda bilgi sahibi olabilmektedirler.

Anne babaların ise çocuğa bu süreçte yardımcı olmaları ve doğru bir şekilde davranışlarını şekillendirmeleri de oldukça önemlidir. Doğru yaklaşım, doğru tutum ve davranışlar sürecin daha hızlı ve etkili ilerlemesi için kolaylaştırıcı olabilmektedir. Ayrıca çocuğun çevresindeki kişilerin bu konuda çocuğa yardımcı olabilmeleri için atacakları en önemli adım sabırlı olmaktır.

Sade ve tutarlı dil kullanımı; jest, mimik ifadeleri ile beden hareketlerinin basit ve anlaşılır olması, kullanılan kelime sayısının minimum düzeyde tutulması, yönerge verilirken basit ve anlaşılır olması, sakin bir ses tonu ile konuşulması, çocuğa iletişim kurması için fırsat tanınması, sözel iletişimdeki olumsuz kullanımların görmezden gelinmesi, sosyal ortamlarda model olunması çocuğa yardımcı olmak için yapılacaklar arasındadır.


Bir sözlə, gündəlik həyatda təkrarlanan düşüncə və davranışlara səbəb olan obsesif-kompulsiv pozğunluq müalicə edilə bilən bir xəstəlikdir. Təbii ki, müalicə effektiv ola bilir, lakin yadda saxlamaq lazımdır ki, bu pozğunluğun müalicəsi davamlı bir prosesdir. Əgər, gənclikdə simptomlar müalicə olunarsa və aradan qaldırılarsa, bəzi insanlarda bu əlamətlər qocalıqda yenidən görünə bilir.


Müsahibəni hazırladı:
Ülkər Piriyeva