Nevroloq komanın real həyatdan necə fərqləndiyindən danışıb



Suallara cavabı Gazeta.Ru-ya müsahibəsində İnsan Beyni İnstitutunun nevroloqu verib.

- Koma nədir və klinik ölümdən nə ilə fərqlənir?

- Qədim yunan dilindən koma "dərin yuxu" deməkdir. Ancaq bu şərhə baxmayaraq, adi yuxu vəziyyətindən əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənir. Əslində koma sinir sisteminin ifrat dərəcədə depressiyası, müxtəlif reflekslər, stimullara reaksiyalar, orqanizmin həyati təminat sisteminin tənzimlənməsinin pozulmasıdır.

Klinik ölüm elə bir keçid, sərhəd vəziyyətidir ki, biz nə həyata, nə də ölümə aid edə bilmərik. Bir neçə dəqiqə davam edə bilər və həyati fəaliyyətin tam dayandırılması anından, yəni tənəffüs və qan dövranının tam dayandırılmasından sabitlənir. Müvafiq olaraq, onun nəticəsi ya bioloji ölüm, ya da reanimasiya uğurlu olarsa, həyatın bərpası ola bilər.

- Tənəffüs və qan dövranının dayanmabaş verdikdə, komadır?

- Həqiqətən, ilk 4-6 dəqiqədə transsendent koma klinik ölüm kimi şərh edilə bilər. Ancaq bundan əlavə, əgər həkimlər bir insanı ventilyatora bağlaya bilsələr və bu effekt verirsə, bu, artıq klinik ölüm hesab edilmir.

- Komun növləri hansılardır?

- Əvvəla, səbəblərə görə komanı paylaşırıq. Və şərti olaraq, burada iki böyük əlaqə var: bu, səbəbi beyində lokallaşdırılan ilkin koma və sistem xəstəliklərinə səbəb olan ikincil komadır.

- İlkin komanın səbəbləri nələrdir?

- Ən çox görülən travmatik beyin zədəsidir. Biz bu komaları travmatik adlandırırıq. Daha sonra, serebrovaskulyar xəstəliklərimiz var, yəni beynin damar xəstəlikləri və bu, qan damarlarının tıxanması, anevrizmanın qırılması fonunda hemorragik insult ilə əlaqəli geniş bir işemik insultdur. Bunlar beynin müxtəlif yoluxucu xəstəlikləri - menenqit - yəni beyin qişalarının iltihabı, ensefalitdir. Epilepsiyada koma da var, bir nöbet dərhal digərinin ardınca gedir və insanın onların arasında sağalmağa vaxtı olmadığı ortaya çıxır.

- İkinci dərəcəli komanın səbəbləri nələrdir?

- Bu, ağır diabetes mellitusdur - diabetik koma. Tez-tez səbəb sinir sisteminə zəhərli ziyandır - bu spirtli koma və ya karbonmonoksit zəhərlənməsi nəticəsində yaranan komadır. Şiddətli anemiya, bir qayda olaraq, ağır qan itkisi fonunda hipoksik koma da var. Elektrik şoku ilə koma da var.

- Həkim həqiqətən göz bəbəklərinə və dərisinə baxaraq insanın komasının səbəbini müəyyən edə bilərmi?

- Bəli. Məsələn, göz bəbəkləri çox dardırsa və işığa reaksiya yoxdursa, komanın zəhərli bir səbəbini güman edə bilərik ki, bu da karbonmonoksit zəhərlənməsi ilə baş verir. Dəm qazı ilə zəhərlənmənin ilkin mərhələsində subkortikal struktur və beyin sapının ön hissəsi təsirlənir.

Bir insanda bir növ travmatik beyin zədəsi varsa, bu, kəllədaxili təzyiqin artmasına səbəb olur və bir qayda olaraq, intraserebral hematomun meydana gəldiyi tərəfdə, bəbəklərin ölçüsündə fərq olacaqdır. Buna anizokoriya deyilir.

Əgər hər iki tərəfdə işığa reaksiya verməyən nəhəng göz bəbəkləri görürüksə, onda təəssüf ki, burada həddindən artıq koma vəziyyətinə düşə bilərik.
Bu, gözün hərəkətinə və bəbəklərin işığa reaksiyasına cavabdeh olan mərkəzlərin yerləşdiyi magistralın dərin hissələrinə çatan beynin hipoksiyası ilə əlaqədardır.

- Niyə onlar genişləndirilir?

- Çünki beyindəki göz bəbəklərinin daralmasına cavabdeh olan mərkəzlər təsirlənir.


- Dəri haqqında. Komada olan müxtəlif xəstələrdə necə fərqlənir?

- Bu daha çox ikinci dərəcəli koma haqqındadır. Məsələn, qaraciyər koması ilə, spirt zəhərlənməsi ilə sarılıq olaraq. Karbonmonoksit zəhərlənməsində CO kimyəvi formulu inhalyasiya edilmiş hava ilə birlikdə qan dövranına daxil olur və karboksihemoqlobin əmələ gətirir. Dəriyə albalı qırmızı rəng verir.

Nazolabial üçbucaq və barmaqların ucları mavi rəngdədirsə, çox güman ki, komanın səbəbi ağır hipoksiya idi. Adamda sadəcə olaraq kifayət qədər oksigen yox idi.

Əhəmiyyətli bir simptom ağızdan gələn qoxudur. Məsələn, isladılmış alma qoxusu diabetik komadır.

Ağır qaraciyər xəstəliklərində qaraciyər hipertoniyası inkişaf edir və qarın boşluğunda genişlənmiş, şişkin damarları görə bilərik. Biz buna məcazi olaraq “meduza başı” deyirik. Bu sirozun əlamətidir.

- İnsanın ölmədiyini, amma komada olduğunu necə başa düşmək olar?

- Bioloji ölümün kifayət qədər aydın əlamətləri var. Bu, bədən istiliyinin 34 ° C-dən aşağı düşməsi, bütün bədəndə kadavra ləkələri, reanimasiya aparılmadıqda olduqca tez görünür.

- Nə qədər tez-tez komanın səbəbləri ümumiyyətlə müəyyən edilə bilmir?

- Tibbin müasir inkişafı ilə səbəb həmişə aydın olur. Çünki indi MRT, KT, rentgen, laboratoriya imkanları var. Buna görə də, bu və ya digər şəkildə, bəlkə də yaxın yarım saat ərzində deyil, amma yenə də səbəb müəyyən ediləcək.

- Komanın hansı mərhələləri var?

- Prekoma var, buna sopor da deyirlər. Və 1,2,3 və 4 dərəcə koma var. 4 həddindən artıq komadır.
Prekoma sağlam yuxu vəziyyətidir. Komanın sonrakı mərhələlərindən əsas fərqi belə bir xəstənin oyaq olmasıdır. Məsələn, güclü bir stimul üçün gözlərin açılması qorunur, ağrılı stimullara qarşı qoruyucu reaksiyalar qorunur, eyni zamanda koordinasiya ediləcəkdir. Bu o deməkdir ki, biz, məsələn, iynə vursaq və ya əli bərk sıxsaq, o zaman adam əlini geri çəkəcək, əli hərəkət etdirəcək. Ancaq öz-özünə xəstə hərəkətsiz yatacaq və ya bəzi stereotipik xaotik hərəkətlər olacaq. Stopperdə çanaq orqanlarının funksiyaları idarə olunmur, yəni qeyri-iradi defekasiya və ya sidik ifrazı ola bilər.

- Koma 1 ilə soporun fərqi nədir?
Yəni insan ikinci mərhələdən süni nəfəs aparatına yerləşdirilir?

- Koma 2 ventilyator üçün birbaşa göstərici deyil. Və belə bir termin var - tənəffüs hərəkətlərinin məhsuldarlığı. Tutaq ki, indi xəstə nizamsız nəfəs alır, lakin oksigenləşmə kifayətdirsə, o zaman heç kim belə xəstəni ventilyatora qoymaz. Ventilator müəyyən bir komplikasiya riskidir.

- 3-cü koma nə ilə xarakterizə olunur?

- Buna dərin koma deyilir. Ağrılı stimullara heç bir reaksiya yoxdur. Bütün səth yansımaları yox olur. Məsələn, buynuz qişa. Əzələlərlə faktiki olaraq heç bir refleks yoxdur. Şiddətli hipotenziya - yəni çox aşağı qan təzyiqi. Və bu mərhələdə nəfəs artıq məhsuldar deyil. Dərin koma ilə mexaniki ventilyasiya tez-tez istifadə olunur.

Koma 4 transsendental adlanır. Bu, demək olar ki, tam atoniyadır. Əzalar ağac budaqları kimi olur. Heç bir refleks yoxdur.
Nəfəs almaq yalnız ventilyatorun köməyi ilə mümkündür. Ürəyin funksiyası adrenalinli dərmanların qəbulu ilə dəstəklənir, biz onlara inotroplar deyirik. İnotrop dəstək ürəyin adrenalinlə döyündüyü prosesdir, lakin bu maddələr olmadan mütləq dayanacaq.

- Adrenalin reaktivlə verilir?

- Damlalar, infusomat vasitəsilə. Bu cihaz dəqiqədə müəyyən doza təyin etməyə imkan verir. Təchiz edilən inotropların dozasını nə vaxt azalda biləcəyimizi proqnozlaşdırmaq da çətindir. Xəstədə hər hansı bir şans görsək, tədricən reanimatoloqlar ventilyasiya rejimini dəyişdirməyə çalışırlar, buna "xəstənin nəfəs almasına icazə vermək" deyilir. Onlar ventilyasiya intensivliyini tədricən azaldır və bir insanın buna necə tab gətirə biləcəyini görürlər.
Düzünü desəm, praktikada məndə heç vaxt belə bir şey olmayıb ki, kimsə transsendent komadan çıxıb.

- Yəni kinoda olan bu hekayələr, insan uzun illərdən sonra birdən oyananda, qalxanda, danışmağa başlayanda... uydurmadır?

- “Düzünü desəm, mistikdir. Qalxıb getməlidir? Bu mütləq ola bilməz. Bir işim var idi, mən hələ o vaxt oxuyurdum (stajın birinci ili), bir qadın üç aylıq komadan sonra özünə gəldi. O, dəm qazından zəhərlənib, yanğından əziyyət çəkib. O, süni komaya salınıb, süni nəfəs aparatına qoşulub. Sonra yavaş-yavaş ventilyatordan çıxarıldı, nəfəsi kəsildi və inotroplar söndürüldü. Ancaq təəssüf ki, vegetativ vəziyyətə düşdü.

- Bunun mənası nədi?

- Əslində bu, sırf bioloji səviyyədə həyatdır, ürək, böyrəklər, ağciyərlər işləyir, amma şüur ​​yoxdur. Yəni beynin buna cavabdeh olan hissələri artıq ölüb.
Məndə də belə bir hadisə olub ki, kişi aylıq süni komadan çıxıb. Onun 42 yaşı var idi, beyin qanamasından sonra bizə müraciət etmişdi. Amma dərhal ayağa qalxıb getdiyini söyləmək, olmaz. Hamını tanıdı? Yox. Bir il ərzində sağaldı, sonra yaddaşı əvvəlki kimi olmadı.

- Süni koma nədir?

- Süni və ya tibbi koma, həkimlərin qəsdən bədənə yüksək dozada sakitləşdirici dərmanların, məsələn benzodiazepinlərin - propofolun yeridilməsidir. Və bu, bədənə xəstəliklə mübarizə üçün əlavə vaxt vermək üçün edilir. Süni koma anlayışı subkorteksin işini maneə törətdiyinə əsaslanır: refleksləri, ağrı hissini söndürür, nəfəs almağı, ürək döyüntüsünü yavaşlatır və bədən istiliyini aşağı salır. Bu proseslər çoxlu enerji, oksigen tələb edir. Müvafiq olaraq, həm də toxumalarda metabolik sürəti azaltmağa və nəticədə beyində geri dönməz nekrozun qarşısını almaq üçün oksigen ehtiyacını azaltmağa yönəldilmişdir. Bu, enerjiyə qənaət rejimidir.

- Süni komadan adi komadan çıxarılan kimi çıxarılır?

- Bəli.

- Hər hansı bir proqnoz və ya standart varmı: adətən neçə gündən sonra xəstələri komadan çıxarmağa çalışırlar?

- “Təəssüf ki, komaya gəldikdə, heç bir standart yoxdur. Amma belə hesab edilir ki, əgər bir insan travmatik olmayan komaya düşübsə və üç gün ərzində orada qalırsa, o zaman ondan çıxmaq şansı daha çox qalmasından daha çox olur.

Travmatik koma ilə bu müddət 28 gündür. Stupor və koma 1 ilə proqnoz əlverişlidir, yəni heç bir qalıq təsiri olmadan bərpa mümkündür.
Koma 2 və 3 - burada proqnoz 50/50, yəni şübhəlidir - həm sağalma, həm də ölüm mümkündür. Koma 4 son dərəcə əlverişsiz bir proqnozdur.

- Xəstələr tez-tez komadan sonra yaxınlarını tanımırlar?

- Tez-tez, bəli.

- Demək olar ki, hər kəs yaddaşını itirir?

- Demək olar ki, hər kəs, lakin müxtəlif dərəcələrdə. Onlara ciddi yanaşmaq lazımdır. Bu, bütün həkimlər komandası olmalıdır: nevroloqlar, loqopedlər və nevropsixoloqlar. Amma tez-tez yaddaş problemləri ömür boyu davam edir. Və ya davranış dəyişir.

- Hansı istiqamətdə?

- Bir xəstəmiz var idi ki, ailəsini yalnız 4 aydan sonra xatırladı, sonra işə qayıda bildi. Ancaq hematoma nəticəsində yaranan nevroloji çatışmazlıq qaldı, yəni sağ əzalarında zəiflik saxladı və dediyimiz kimi, "frontal psixika" meydana çıxdı.

Frontal lob cəmiyyətdə davranışın uyğunlaşmasına, davranışına tənqidi münasibətə görə məsuliyyət daşıyır - nə etmək olar, nə etmək olmaz. Təəssüf ki, bu, belə olaraq qaldı.

- Yəni, özünə tənqidi yanaşmayan insanlarda ön hissədə bir növ çatışmazlıq ola bilər?

- Həqiqətən də bizim şəxsiyyət xüsusiyyətlərimiz beynin müəyyən hissələrinin fəaliyyətidir. Kiminsə alnı yaxşı işləmir - o, düz zarafat etməyəcək, özünü sosial yöndəmsiz bir insan kimi göstərəcək. Digərində, oksipital lob funksional olaraq aktiv olacaq, bir növ fenomenal vizual yaddaş olacaq. Hər şeyi beyin təyin edir.

- Əgər insan uzun müddət komada yatırsa və çox güman ki, heç nə eşitmirsə, onun yanına gəlməyə, işdən danışmağa dəyərmi?

- Məncə, lazımdır. Çünki biz insanların necə hiss etdiyini bilmirik. Bu məqam zəif başa düşülür. Bunu geniş miqyasda öyrənmək üçün komada olan bir çox xəstənin funksional MRT, PET-dən keçməsi lazımdır. Onda görəcəyik ki, o, doğma səsini eşitdiyi anda, məsələn, müvəqqəti korteksi aktivləşir. İndi mən qətiliklə deməyəcəyəm ki, bu xəstələr eşitmir.
Azadmedia.az üçün tərcümə etdi: Elnurə Abuşova