Son illərdə qlobal siyasi və iqtisadi arenada baş verən hadisələr “böyük güclərin toqquşması dövrü” adlandırıla bilər. Dünyada gedən dəyişikliklər göstərir ki, beynəlxalq sistemin əsas oyunçuları arasında qarşıdurma və rəqabət yeni səviyyəyə yüksəlib. Qərb ölkələri ilə Rusiya və Çin kimi böyük dövlətlər arasında artan gərginlik, həmçinin regional münaqişələr və strateji resursların nəzarəti uğrunda gedən mübarizə bu dövrü xarakterizə edir.
“Böyük güclərin toqquşması” dedikdə, ilk növbədə, ABŞ, Rusiya və Çin arasındakı qarşıdurma nəzərdə tutulur. Hər üç dövlət qlobal səviyyədə təsirini genişləndirmək və öz mövqelərini möhkəmləndirmək üçün müxtəlif strategiyalar həyata keçirir. ABŞ-ın dünya liderliyi, Çinin iqtisadi yüksəlişi və Rusiyanın hərbi gücü arasında artan gərginlik qlobal siyasətdə ciddi dəyişikliklərə səbəb olur. Bu güclər arasındakı qarşıdurma yalnız siyasi və iqtisadi sahələrdə deyil, həm də texnoloji, hərbi və ideoloji sahələrdə özünü göstərir.
Rusiya və Qərb arasındakı münasibətlər “yeni soyuq müharibə” kimi xarakterizə edilə bilər. 2014-cü ildə Krımın anneksiyasından sonra Rusiya ilə ABŞ və Avropa İttifaqı arasında münasibətlər kəskinləşib. NATO-nun genişlənməsi, Ukraynadakı müharibə və qarşılıqlı sanksiyalar iki tərəf arasındakı düşmənçiliyi daha da dərinləşdirib. Rusiya ilə Qərb arasında hərbi sahədə də gərginlik artır. Qərbin Rusiyaya qarşı tətbiq etdiyi sanksiyalar və Ukraynaya hərbi dəstək Rusiya tərəfindən birbaşa təhdid kimi qəbul edilir. Bu rəqabət, regional münaqişələrin daha da gərginləşməsinə və qlobal təhlükəsizliyin zəifləməsinə gətirib çıxarır.
Çinin qlobal iqtisadi və texnoloji güc kimi yüksəlişi dünya nizamında balansı dəyişdirir. “Bir Kəmər, Bir Yol” təşəbbüsü ilə Çin, Asiya, Avropa və Afrikada iqtisadi təsir dairəsini genişləndirir. ABŞ və Avropa ölkələri Çinin bu təşəbbüslərini strateji təhdid kimi qəbul edir və buna qarşı müxtəlif cavab tədbirləri görürlər. Bununla yanaşı, texnoloji sahədə də ABŞ və Çin arasında sərt rəqabət mövcuddur. Çinin süni intellekt, 5G texnologiyaları və yüksək texnologiyalı məhsullar sahəsində əldə etdiyi nailiyyətlər Qərbdə narahatlıq doğurur.
Böyük güclərin qarşıdurması regional münaqişələr və strateji resurslar üzərində nəzarət uğrunda mübarizədə də öz əksini tapır. Yaxın Şərqdə enerji resursları uğrunda mübarizə, Asiyada Cənubi Çin dənizində ərazi iddiaları və Qafqazda gedən geosiyasi oyunlar bu prosesin tərkib hissəsidir. Böyük güclər müxtəlif regional münaqişələrdə birbaşa və dolayı yollarla iştirak edərək öz maraqlarını təmin etməyə çalışırlar. Bu isə regional sabitliyi təhdid edir və müharibə riskini artırır.
Sonda qeyd etmək istəyirəm ki, “Böyük güclərin toqquşması dövrü” qlobal nizamın yenidən formalaşdığı bir mərhələ kimi xarakterizə oluna bilər. ABŞ, Rusiya və Çin arasında artan rəqabət və qarşıdurma dünya siyasətində sabitliyin pozulmasına, regional münaqişələrin daha da kəskinləşməsinə və qlobal miqyasda təhlükəsizlik problemlərinin artmasına səbəb olur. Bu vəziyyət gələcəkdə beynəlxalq münasibətlərin necə formalaşacağını və dünyanın hansı istiqamətdə dəyişəcəyini müəyyən edəcək. Bu dövrdə baş verən hadisələr, güclərin balansı və strategiyaları dünya siyasətinin gələcək taleyinə birbaşa təsir göstərəcək.
Elnurə Abuşova