Britaniyanın Avropa İttifaqından (Brexit) çıxmasından düz üç il keçir.


Azadmedia.az xarici KİV-lərdən məlumatlara əsasən, BREXİT-dən çıxmasının İngilərə iqtisadiyyatına olan dərin təsiri barədə araşdırdı.

Bu prosesdə əvvəlcə pandemiya, sonra isə enerji böhranı gəldi. Bütün bunlar Brexit-in təsirinin tam olaraq nə olduğunu araşdırmağı çətinləşdirdi. Son göstəricilər iqtisadiyyata mənfi təsirləri göstərir, lakin bəziləri gözlənilməz sahələrdədir.

Ticarət
Böyük Britaniya 2021-ci ildə Ümumi Bazar və Gömrük İttifaqından çıxdıqda, Aİ ilə ticarət edən şirkətlər bəzi məhsullar üzərində yeni qaydalar, bürokratiya və yeni nəzarətlərlə üzləşdilər.

Bu, Böyük Britaniya və onun ən yaxın ticarət tərəfdaşı arasında 550 milyard funt-sterlinq həcmli ticarətin nə olacağı ilə bağlı narahatlıqları artırdı.

Birinci mərhələdə Britaniyanın Aİ-yə ixracı azalıb. Rəsmi məlumatlara görə, ilkin problemlər aradan qaldırıldıqdan sonra ticarət həcmi pandemiyadan əvvəlki səviyyəyə qayıdıb. Lakin Brexit olmasaydı, ticarətin daha da artacağına dair arqument hələ də qüvvədədir.

İngiltərə Ticarət Palataları bu yaxınlarda 500 şirkət arasında sorğu keçirib. Şirkətlərin əksəriyyəti hələ də yeni sistemin öhdəsindən gəlməyə çalışdıqlarını bildiriblər. Artan bürokratiya kiçik ixracatçıları bizneslə məşğul olmaqdan çəkindirmiş ola bilər. Gömrük təsnifatları ilə bağlı araşdırma İngiltərənin ixrac etdiyi məhsulların çeşidinin azaldığını göstərdi.
Eyni şey idxala da aiddir. Həcmi pandemiyadan əvvəlki səviyyəyə qayıtdı. Bununla belə, ekspertlər 2020 və 2021-ci illərdə Aİ-də idxal olunan pomidor, kartof və ya qızılgül kimi məhsulların qiymətinin 6% artdığını göstərir. Bu artım tempi son dövrdə inflyasiyanın böyük artımından əvvəl idi. Digər tərəfdən, bu vəziyyət ölkədəki qida istehsalçılarının rəqabətini asanlaşdırdı. Mütəxəssislər bunun 5 milyard funt-sterlinq qazanc demək olduğunu bildirirlər. Böyük şəkil daha diqqəti cəlb edir. Əksər ölkələr pandemiyanın ən pis dövründə beynəlxalq ticarətin iflasının şahidi oldular.

O vaxtdan bəri, G7-nin qalan ölkələri iqtisadi ölçüləri ilə müqayisədə İngiltərədə görünməmiş şəkildə ticarətlərini yaxşılaşdırdılar. Böyük Britaniyanın dünyanın qalan ölkələri və AB ilə ticarətinə baxsaq, bu, ölkə iqtisadiyyatının böyüklüyü ilə müqayisədə azalıb. Ticarət digər böyük iqtisadiyyatlardakı kimi tez pandemiyadan əvvəlki səviyyəyə qayıtmadı və onun milli rifah üçün töhfəsi digər ölkələrlə müqayisədə daha az idi. “Qlobal Böyük Britaniya” daha az açıq iqtisadiyyata çevrilib və geridə qalıb.

Ticarət müqavilələri
Yeni ticarət sazişləri vəziyyəti düzəltməyə kömək edə bilərdi. Ancaq bunun üçün hələ bir qədər tezdir. Ümumilikdə 71 ticarət sazişi bağlanıb ki, bu da sürətli irəliləyişdir. Bununla belə, böyük əksəriyyəti Böyük Britaniyanın Aİ-nin üzvü olarkən bağladığı müqavilələrin surətləridir. Böyük Britaniya Avstraliya və Yeni Zelandiya ilə yeni ticarət müqavilələri bağladı, lakin bu, ticarətə çox az şey əlavə edəcək və hətta bunun baş verməsinin bir neçə il çəkəcəyi gözlənilir. Həmçinin, bunlar mübahisəli sövdələşmələrdir, çünki bəzi britaniyalı fermerlər zərər görəcəklər.

Hindistan və Trans-Sakit Okean Tərəfdaşlığı ilə danışıqlar davam edir. Danışıqlar əvvəlki nazirlərin gözlədiyindən daha uzun çəkdi, lakin ekspertlər düşünürlər ki, işləri ləngitmək daha sərfəli sövdələşmələrlə nəticələnə bilər. ABŞ və Çin kimi böyük oyunçularla ticarət razılaşması hələ də yoxdur.

İnvestisiya
Müəssisələrin fabriklərə, təlimlərə, materiallara və texnologiyaya nə qədər xərcləməyi seçməsi də Böyük Britaniya və Aİ arasındakı münasibətlərdən təsirlənib. Böyük Britaniyanın maliyyə naziri Ceremi Hant da investisiyaların böyüməyə böyük təkan verəcəyini etiraf etdi.Lakin 23 İyun 2016-cı il tarixli Brexit referendumundan sonra bu, bizneslərin ehtiyatlı davranması və iqtisadiyyatın perspektivlərinə baxması səbəbindən yavaşladı. Referendum zamanı da investisiya dərəcələri o qədər də yüksək deyildi, lakin Britaniyanın “Changing Europe” analitik mərkəzinə görə, investisiyalar referendumdan əvvəlki səviyyədə davam etsəydi, bugünkündən dörddə bir dəfə çox olardı. İqtisadçılar bu boşluğu necə izah edəcəklərini müzakirə edirlər. Bəziləri, o cümlədən Beynəlxalq Valyuta Fondu, Şimali İrlandiya Protokolu da daxil olmaqla, bəzi həll olunmamış problemlərin, o cümlədən Brexit-dən qaynaqlanan qeyri-müəyyənliyin bəzi investisiya xərclərinin qarşısını aldığını deyir. Brexit tərəfdarı olan Briefings for Business, rəqəmlərin yanıltıcı olduğunu iddia edir və Brexit tərəfindən investisiyaların vurulduğuna dair heç bir dəlil olmadığını iddia edir. Bununla belə, nəticədə investisiyaların azalması Böyük Britaniyanın iqtisadiyyatının ola biləcəyindən daha az səmərəli və daha az gəlirli iqtisadiyyata çevrilməsini gözlər önünə sərir.

Məşğulluq
Aİ-dən çıxış işçilərin sərbəst hərəkəti qaydalarında da dəyişikliklərə səbəb oldu və Böyük Britaniya bal əsaslı immiqrasiya sisteminə keçdi. Bu vəziyyət bir çox dairələrin şikayətlərinə səbəb olub. Brexit-i dəstəkləyən geyim zəncirinin baş icraçı direktoru Lord Vulfson və Wethenspoon pub şəbəkəsinin müdiri Tim Martin Böyük Britaniyaya daha çox xarici işçi icazə verməyə çağırıb.

Bəs, indi nə olacaq?
Yuxarıda qeyd olunan bütün məlumatlar göstərir ki, Böyük Britaniya iqtisadiyyatı son problemlər qarşısında öz bənzərlərindən daha pis çıxış edib. Böyük Britaniya, pandemiyadan əvvəlkindən daha kiçik və kasıb qalan yeganə inkişaf etmiş ölkə iqtisadiyyatıdır və Brexit də rol oynamış ola bilər. Bütövlükdə hökumətin müstəqil nəzarət orqanı olan Büdcə Məsuliyyəti İdarəsi hesab edir ki, referendumda Aİ-dən çıxmaq üçün səsvermə olmasaydı, Böyük Britaniya iqtisadiyyatı 4 faiz daha böyük olardı. Lakin bir çox seçicilər üçün Brexit iqtisadiyyatdan daha çox suverenliklə bağlı idi. Ancaq həll edilməli olan problemlər daha çoxdur. Təkcə Şimali İrlandiya protokolu deyil, maliyyə xidmətləri, balıqçılıq, elektrik avtomobil hissələri, elm sahəsində əməkdaşlıq üçün yekun razılaşmalar və bürokratiyanı azaltmaq yolları.

Qeyd edim ki, burada Britaniya üçün potensial qazanclar var və bunlar iqtisadi strategiya ilə yanaşı, siyasi strategiya məsələsidir.


Ülkər Piriyeva