Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST) bir milyarddan çox insanın psixi sağlamlıq pozğunluğu ilə yaşadığı yeni məlumatları dərc edib - anksiyete pozğunluğu, depressiya və digər psixi pozğunluqlar insanlara və iqtisadiyyata böyük ziyan vurur.
Anksiyete pozğunluğu və depressiya kimi psixoemosional pozğunluqlar yaşından və gəlir səviyyəsindən asılı olmayaraq bütün ölkələrdə və bütün əhali qrupları arasında geniş yayılmışdır. Onlar əlilliyin ikinci ən əhəmiyyətli səbəbidir. Bu pozğunluqlar fərdlər və ailələr üçün tibbi xidmət xərclərini artırır, həmçinin bütün dünyada böyük iqtisadi itkilərə səbəb olur. 

Bu nəticələr iki hesabatda - “Müasir dünyada psixi sağlamlıq” və “2024-cü ildə psixi sağlamlıq atlası”nda dərc olunub və bütün dünyada psixi sağlamlıq problemlərinin həllində həm müsbət irəliləyişlərə, həm də əhəmiyyətli çatışmazlıqlara şahidlik edir. 

— ÜST-nin baş direktoru Dr. Tedros Adhanom Qebreyesus vurğuladı ki, psixiatriya xidmətinin islahatı ictimai səhiyyənin ən aktual vəzifələrindən biridir. Psixi sağlamlığın qorunmasına investisiyalar insanlara, cəmiyyətə və iqtisadiyyata qoyulan investisiyalardır ki, heç bir ölkənin laqeyd yanaşmağa gücü çatmır. Hər bir hökumət və hər bir rəhbər dərhal hərəkətə keçməli və əmin olmalıdır ki, psixi sağlamlıq pozuntuları ilə bağlı yardım imtiyaz yox, hər bir insanın əsas hüquqlarından biri hesab edilsin.

"Müasir dünyada psixi sağlamlıq" məruzəsinin əsas tezisləri
Hesabatda qeyd olunur ki, psixi pozğunluqların yayılması cinsdən asılı olaraq fərqlənir, lakin onlar qeyri-mütənasib şəkildə daha çox qadınlarda baş verir. Anksiyete və depressiv pozğunluqlar kişilər və qadınlar arasında ən çox yayılmışdır.

İntiharlar psixi pozğunluqların ən faciəli nəticələrindən biri olaraq qalır və yalnız 2021-ci ildə 727.000 insanın həyatına son qoyub. İntihar sosial və iqtisadi vəziyyətdən asılı olmayaraq bütün ölkələrdə gənclərin ölümünün əsas səbəbidir. İntihar ölümlərinin azaldılması üzrə qlobal səylərə baxmayaraq, hazırkı irəliləyiş tempi Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Dayanıqlı İnkişaf Məqsədlərində (DİM) nəzərdə tutulduğu kimi, 2030-cu ilə qədər intihar nisbətini üçdə bir azaltmaq üçün yetərli deyil. Mövcud dinamikanın qorunub saxlanması şəraitində bu göstərici hədəf dövrə cəmi 12 faiz azalacaq.

“Psixi sağlamlıq atlası 2024” hesabatının əsas tezisləri
Hesabatda psixiatriya yardımı üçün maliyyənin durğunluğuna dair həyəcanverici tendensiya müşahidə olunur. Psixiatriya xidmətinə dövlət xərclərinin median dəyəri hələ də səhiyyə büdcələrinin ümumi strukturunda cəmi 2 faiz təşkil edir və 2017-ci ildən bəri dəyişməyib. Eyni zamanda, ölkələr arasında təəccüblü disproporsiyalar müşahidə olunur. yüksək gəlir səviyyəsinə malik olan ölkələr psixi sağlamlıq üçün adambaşına 65 dollara qədər xərcləyirsə, o zaman gəlir səviyyəsi aşağı olan ölkələr - cəmi 0,04 dollar. Psixiatriya işçilərinin median qlobal indeksi aşağı və orta gəlirli ölkələrdə mütəxəssis çatışmazlığı fonunda 100.000 əhaliyə 13 işçidir.

Psixiatriya xidmətlərinin islahatı və inkişafı ləng gedir. Ölkələrin 10 faizindən az hissəsi psixiatriya yardımının kommunal modelinə tamamilə keçib və əksər ölkələr yalnız bu keçidə başlayıb. Stasionar yardım hələ də əsasən psixiatriya xəstəxanalarının bazasında həyata keçirilir və halların demək olar ki, yarısı məcburi xarakter daşıyır və xəstəxanaya yerləşdirilmələrin 20 faizindən çoxu bir ildən çox davam edir.

Müsbət tendensiyalar sırasında onu da qeyd etmək lazımdır ki, əksər ölkələrdə psixi sağlamlığın möhkəmləndirilməsi istiqamətində təsirli tədbirlər, xüsusən də erkən uşaqlıq inkişafı, məktəblilərə psixoloji dəstək, intiharların qarşısının alınması sahəsində proqramlar həyata keçirilir. Bu gün ölkələrin 80 faizi fövqəladə hallar qurbanlarına psixiatrik yardım və psixososial dəstək göstərir, baxmayaraq ki, 2020-ci ildə belə ölkələrin payı cəmi 39 faiz təşkil edib. Ambulator və distant psixiatriya xidmətinin əlçatanlığı universal olmasa da, artır.

Psixi sağlamlığı qorumaq üçün tədbirlər görmək üçün qlobal çağırış
Mövcud məlumatlara görə, bir sıra müsbət dəyişikliklərə baxmayaraq, ölkə psixi sağlamlıq sahəsində 2013-2030-cu illər üçün Kompleks Fəaliyyət Planında nəzərdə tutulan hədəflərə çatmaq tempindən hələ də ciddi şəkildə geri qalır.

ÜST hökumətləri və beynəlxalq tərəfdaşları mümkün qədər tez dünyada psixiatrik qayğı sistemlərinin struktur transformasiyası üçün səyləri gücləndirməyə çağırır.