Elnurə Abuşova,
Ailə və Uşaqlara Sosial Dəstək İB-nin sədriKiberdələduzluq artır, banklar təhlükəsizliyi artırmaqda maraqlı deyil, vətəndaş zərər çəkir. Çarə nədir? Banklara inamsızlıq hara aparır? Nə üçün vətəndaşın hüququ qorunmur?Sosial şəbəkələrdə ən çox rast gəldiyim sual və müzakirə mövzularıdır yuxarıda sadalananlar...
Kiberdələduzluğun artması və bankların təhlükəsizliyi artırmaqda qeyri-kafi maraq göstərməsi, vətəndaşların maliyyə itkilərinə məruz qalmasına gətirib çıxarır. Bu problemi mütəxəssislər bir neçə aspektdən analiz edirlər:
Banklar niyə təhlükəsizliyi yetərincə gücləndirmir?
Maliyyə maraqları ucbatından müştərilərini qurban verirlər. Banklar təhlükəsizlik sistemlərini yeniləmək üçün böyük vəsait tələb edən investisiyalar etməlidirlər. Lakin bəzən bu, onların qısamüddətli maliyyə maraqlarına uyğun gəlmir.
Müqavilələr elə yazılıb ki, məsuliyyət müştəriyə yüklənib. Bir çox banklar kiberdələduzluq hallarında məsuliyyəti vətəndaşın üzərinə qoyur və bu səbəbdən təhlükəsizlik zəifliklərindən doğan itkilərə görə kompensasiya ödəmir.
Regulyasiya boşluqları da situasiyada öz sözünü deyir. Hüquqi çərçivə yetərincə güclü olmadıqda, banklar məsuliyyətlərini azaltmaq üçün bu boşluqlardan istifadə edə bilirlər.
Banklara inamsızlıq hara aparır?
Nağdsız ödənişlərə qarşı etibarsızlıq yaranıb. İnsanlar bank kartlarından və mobil bankçılıqdan istifadə etməkdən çəkinir. Bu kütləvi hal ala bilər ki, bu da rəqəmsal iqtisadiyyata zərbə vurur.
Alternativ ödəniş üsullarına yönəlmədə vəziyyət necədi? Kriptovalyutalar və qeyri-bank maliyyə xidmətləri (fintech) daha populyar ola bilər, lakin bunlar da öz növbəsində tənzimlənmədikdə yeni risklər yaradır.
İqtisadi fəallığın azalması qaçılmazdır: İnsanlar pullarını banklarda saxlamaq yerinə nağd şəklində qorumağa üstünlük verə bilər ki, bu da maliyyə sisteminin sabitliyinə mənfi təsir edə bilər. Müştəri hüququnun qorunmaması gec-tez buna aparıb çıxaracaq.
Maraqlıdır, vətəndaşın hüququ niyə qorunmur?
Bimənalı, zəif qanunvericilik, qanunda olan boşluqlar üzündən vətəndaşın hüququ qorunmur. Həm dələduzluğa məruz qalır, həm də dələduzun apardığı pulları faizi ilə birgə banka ödəməyə məcbur edilir. Ölkədə kibercinayətlərlə bağlı qanunvericilik zəifdir, zamanın tələbinə uyğun yenidən işlənməlidir.
Polis və digər aidiyyəti qurumlar kibercinayətləri araşdırmaqda çətinlik çəkir, çünki pul asanlıqla, qısa zaman ərzində ölkədən çıxarılır.
Maliyyə sektorunda lobbizm məsələyə tam müdaxiləyə imkan yatatmır. Təəssüf ki, böyük banklar tənzimləyicilərə təsir göstərərək öz maraqlarını qoruyur və vətəndaşların hüquqlarını ikinci plana atır.
Çarə nədir?
Çarə yalnız və yalnız dövlət nəzarətini gücləndirmək! Mərkəzi Bank və digər tənzimləyici qurumlar bankların təhlükəsizlik standartlarına əməl etməsini tələb etməli və pozuntulara görə ciddi cəzalar tətbiq etməlidir.Maliyyə maarifləndirilməsinin zəif olması da özünü büruzə verir. Vətəndaşlara kibertəhlükəsizlik üzrə daha çox təlimlər verilməli, bank əməliyyatlarında ehtiyatlı davranmaları üçün xəbərdarlıqlar edilməlidir.
Bankların məsuliyyətini artırmaq lazımdır, əfəndilər. Kiberdələduzluq hallarında banklar vətəndaşın pullarını qorumaq üçün daha ciddi tədbirlər görməyə borclu olmalıdır.
Sürətli və ədalətli məhkəmə mexanizminə ehtiyacımız var. Kiberdələduzluq qurbanları üçün tez və effektiv hüquqi müdafiə imkanları yaradılmalıdır.
Əgər bu məsələlər həll olunmazsa, vətəndaşların banklara inamı daha da sarsılacaq və maliyyə sektoru ciddi problemlərlə üzləşəcək.