Türkmənistanın Avaza kurortunda Türkiyə, Azərbaycan və Türkmənistan liderləri arasında türkmən qazının Avropaya nəqlinin təşkili ilə bağlı görüş keçirilib. Bu ideya çox uzun müddətdir müzakirə olunurdu, lakin indiyə qədər çox da irəliləyiş yox idi. İndi Avropanın Rusiya qazına alternativ tapmaq istəyi maksimum həddə çatdığından, təşəbbüsün reallaşma şansları bir az da artır. Bununla belə, “Kommersant”a müsahibə verən ekspertlərin fikrincə, indiyədək üç türk dövlətinin liderləri potensial investorların diqqətini cəlb etmək üçün yalnız informasiya dalğası yaradıblar.
Dekabrın 13-14-də Türkmənistanın Avaza turizm zonasında keçirilən Türkiyə-Azərbaycan-Türkmənistan zirvə görüşünə hazırlıq uzun və hərtərəfli aparılıb. Görüş region ölkələrinin həm siyasi, həm də iqtisadi birliyinə işarə edən bütöv bir silsilə tədbirlərin davamı idi. Əvvəlcə Səmərqənddə Türk Dövlətləri Təşkilatının sammiti oldu. Daha sonra - Qazaxıstan, Türkiyə, Azərbaycan və Gürcüstanın xarici işlər və nəqliyyat nazirlərinin Aktauda görüşü olub, orada Xəzər dənizi vasitəsilə yüklərin tranziti sxemləri müzakirə olunub. Mərkəzi Asiya-Avropa İttifaqı görüşü də diqqətəlayiq olub və bu görüş zamanı Avropa diplomatiyasının rəhbəri Xosep Borrel Türkmənistan xarici işlər nazirinin müavini Vepa Hacıyevlə ayrıca görüşdü. Avazada Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan Ankara, Brüssel, Bakı və Aşqabadda qarşıya qoyulan iddialı vəzifəni mümkün qədər aydın şəkildə ifadə etdi. "Türkmən təbii qazının Qərb bazarlarına tədarükü ilə bağlı işlərə başlamağın vaxtıdır" deyən Ərdoğan "zirvə toplantısının ölkələr və bütövlükdə türk dünyası arasında strateji əməkdaşlığı gücləndirəcəyi" arzusunu ifadə edib.
“Kommersant”ın yazdığı kimi, Xəzər dənizi üzərindən qaz kəmərinin çəkilməsi ideyası nəzəri cəhətdən mümkündür. Üstəlik, 2018-ci ildə imzalanmış Xəzər dənizinin hüquqi statusu haqqında Konvensiya təsdiqləmə prosedurunu bir qədər asanlaşdırır: bu layihənin birbaşa aidiyyatı olmayan Rusiya, İran və Qazaxıstan ona qarşı yalnız ekoloji arqumentlər irəli sürə biləcək. Buna baxmayaraq, layihə nə sənədləri, nə də maliyyəsi olmayan layihə olaraq qalır.

Türkiyənin xarici işlər naziri Mövlud Çavuşoğlu, "Türkmən təbii qazı məsələsində üç ölkənin xeyrinə birgə addımlar atmağa hazırıq və bunun üzərində işləyəcək işçi qrupu yaratmağa qərar verdik", - deyə bildirib.
Təkbətək danışmağı bacaran Azərbaycan və Türkmənistan prezidentləri İlham Əliyev və Serdar Berdiməhəmmədov əməkdaşlığa yeni detallar əlavə ediblər. “Ayrıca müzakirə mövzusu nəhəng karbohidrogen ehtiyatlarına malik qonşu dövlətlərin əlverişli coğrafi mövqeyi nəzərə alınmaqla enerji təhlükəsizliyinin təmin edilməsi, o cümlədən müasir tranzit və nəqliyyat infrastrukturunun yaradılması sahəsində əməkdaşlığın genişləndirilməsi perspektivləri olub”, - deyə Türkmənistan prezidenti bildirib. Bu barədə TDH agentliyi məlumat yayıb.

“Çox güman ki, biz Türkmənistan və Azərbaycan qaz yataqlarını birləşdirən kiçik interkonnektorlardan danışacağıq”, - deyə İMEMO RAS-ın Postsovet Araşdırmaları Mərkəzinin baş elmi işçisi Stanislav Pritçin “Kommersant”a müsahibəsində qeyd edib. Amma bu yolla vurula bilən qazın həcmi çox azdır. Bu, tədarükün şaxələndirilməsini və türk ölkələri arasında müttəfiqliyi bəyan etməyə imkan verəcək, lakin de-fakto qaz yenə də Azərbaycan olacaq”.
Mərkəzi Asiya üzrə digər rusiyalı ekspert Andrey Kazantsev daha optimist idi. O, “Kommersant”ı əmin edib ki, layihənin həyata keçirilməsində heç bir “texniki və iqtisadi maneə” yoxdur, lakin siyasi maneələr var. “Ərdoğan basqın taktikasından istifadə edir. Əvvəlcə o, bəyanat verir, sonra isə buna kimin və necə reaksiya verdiyini müşahidə edir”, - deyə cənab Kazantsev qeyd edib: “Əgər kiçik konnektor tikilsə, o zaman böyük boru kəməri üçün investor dərhal tapıla bilər. Üstəlik, indi Avropada qaza tələbat böyükdür. Bundan sonra Ərdoğan Moskvaya gəlib Vladimir Putinlə hər şeyi müzakirə edə bilər, həm də uğurla.

Avazada hipotetik qaz kəməri ilə yanaşı, digər nəqliyyat məsələləri də müzakirə olunub. "Türkmənistan” sammitində hökumətlər arasında ticarət-iqtisadi əməkdaşlığa dair üçtərəfli saziş, habelə gömrük sahəsində əməkdaşlıq üzrə birgə məşvərət komissiyasının yaradılması haqqında memorandum imzalanıb.

Nəhayət, Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev diqqəti onun üçün ən vacib olan digər nəqliyyat marşrutlarına yönəltməyə çalışıb. “Hazırda Zəngəzur dəhlizinin yaradılması üzrə fəal iş aparılır (Ermənistanın Meqri şəhərindən Bakıdan Naxçıvana gedən marşrut belə adlanır. - “Kommersant”). Zəngəzur dəhlizinin Azərbaycan hissəsində dəmir yolunda görülən işlərin həcmi 40 faiz, yolun tikintisi üzrə isə 70 faiz təşkil edir. Bütün işlər 2024-cü ildə yekunlaşacaq və nəticədə yeni nəqliyyat dəhlizi yaradılacaq”, - deyə cənab Əliyev bildirib. O, Zəngəzur dəhlizi ideyasının çox böyük narahatlıq doğurduğu Ermənistanın mövqeyini qeyd etməyi lazım bilməyib.
Bundan əlavə, cənab Əliyevin sözlərinə görə, Azərbaycan mövcud Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu xəttinin ötürücülük qabiliyyətini 1 milyon tondan 5 milyona çatdırmaq üçün ona əlavə olaraq 100 milyon dollar sərmayə qoymaq niyyətindədir.

Türkiyə lideri Rəcəb Tayyib Ərdoğan isə Ukraynadakı diplomatik səylərinə bir daha diqqət çəkmək qərarına gəlib. “Mənim (Rusiya və Ukrayna prezidentləri. - “Kommersant”) Vladimir Putin və Vladimir Zelenski ilə dialoqum bu istiqamətdə davam edir. Ümid edirəm ki, biz atəşkəslə bağlı razılığa gələ biləcəyik, bu, uzunmüddətli sülhə zəmin yaradacaq”, - deyə o, son uğurları - taxıl müqaviləsini və hərbi əsirlərin mübadiləsini xatırladıb.