İranın rəsmi İRNA agentliyi erməni analitik Sergey Melkonyanın Azərbaycana və Türkiyəyə qarşı “eksponsionist” iddialarla dolu “analitik məqaləsi”ni dərc edib.

Axar.az məqalənin xırda ixtisarla təqdim edir:

Son üç il Cənubi Qafqazın geosiyasətinə əhəmiyyətli dəyişikliklər gətirdi. Onlardan ən mühümü “dqr”in Azərbaycan tərəfindən süquta uğradılması idi. Eyni zamanda, xarici aktorların mövqeləri gücləndi və bu, Azərbaycanın Qarabağ problemini güc yolu ilə həll etmək cəhdləri ilə sinxron baş verdi.

Dörd il sonra (müstəqillikdən – red.) İsrailin mövcudluğu İranla sərhədə yaxın Azərbaycanın nəzarətində olan ərazilərə qədər genişləndi. Son illərdə Hindistan Ermənistanın əsas silah tədarükçüsünə çevrilib. Hadisələrin dinamik inkişafında birbaşa və ya dolayısı ilə iştirak edən yeni oyunçuların meydana çıxması ilə əlaqədar Azərbaycan və Türkiyə öz qarşılarına yeni hədəflər qoyur. Məhz bu məqsədlər regionun geosiyasətinə təsir göstərəcək.

Yeni hədəflərə nə ehtiyac var?

Azərbaycan yarandığı 30 il ərzində öz dövlət kimliyini Ermənistana qarşı düşmənçilik və nifrət üzərində qurub. Bu kontekstdə Qarabağ problemi kiçik bir detal idi. Azərbaycanın əsas müttəfiqi olan Türkiyə Bakının strateji xəttini davam etdirdi. Ankara Ermənistanın bu günə qədər davam edən blokadasına başladı, Qarabağı təslim etməklə Azərbaycanla problemlərini həll etməyənə qədər İrəvanla münasibətləri normallaşdırmaqdan imtina etdi. Məhz bu məqam Ankara ilə İrəvan arasında münasibətlərin normallaşması üçün əsas şərt idi.

2020-ci ildə Üçüncü Qarabağ müharibəsindən (2020-ci ildə “ikinci maharibə” olib - red.) üç il keçir. Ermənistan silahlı qüvvələrini Dağlıq Qarabağdan rəsmən çıxardı və Azərbaycanla münasibətlərin normallaşdırılması üçün danışıqlar aparırdı. Bakı yeni tələblər irəli sürməkdə davam edirdi və İrəvan da bu tələblərə əməl edirdi: Qarabağ da daxil olmaqla Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün tanınması.

Lakin sonradan tələblər Dağlıq Qarabağdan kənara çıxdı: Birincisi, Bakının özünün anklavları hesab etdiyi Ermənistan ərazisindən yaşayış məntəqələrinin Azərbaycana verilməsi; İkincisi, Türkiyə ilə Azərbaycanı birləşdirən Zəngəzur dəhlizinin Ermənistan ərazisindən keçməsini təmin etmək.

Bu yanaşma açıq şəkildə göstərir ki, Ermənistan-Azərbaycan və Ermənistan-Türkiyə münasibətləri problemi təkcə Qarabağla məhdudlaşmır. Sülh müqaviləsinin müzakirəsi prosesində Bakı təkid edir ki, sənədə Ermənistanın Azərbaycanın Qarabağın da daxil olduğu 86,6 min kv.km ərazi bütövlüyünü tanıması daxil edilsin. Lakin Bakı özü Ermənistanın ərazi bütövlüyünü tanımaqdan imtina edir. Bu, Bakının ekspansionist niyyətlərinin əsas göstəricisidir.

Əliyev Azərbaycan bayrağını Şuşada, sonra isə Xankəndidə qaldırmaqla öz tarixi missiyasını yerinə yetirdi. Dövlətin əsasını təşkil edən antierməni narrativini qorumaq, eləcə də cəmiyyətin hakim elita ətrafında birləşməsini davam etdirmək üçün Əliyev qarşısına yeni qlobal məqsədlər qoymalıdır.

Yeni hədəflər nələrdir?

2020-ci il müharibəsindən sonra Bakı “Zəngəzur dəhlizi” və “Qərbi Azərbaycan” narrativlərini öz gündəliyinə daxil etməyə başladı. Onların hamısı ekspansionist xarakter daşıyır və Türkiyə tərəfindən dəstəklənir.

Zəngəzur dəhlizi layihəsi əsas və qısamüddətli layihələrdən biridir. O, Ermənistan ərazisindən Türkiyə ilə Azərbaycan arasında birbaşa əlaqəni nəzərdə tutur ki, bu da Bakı ilə Ankara arasında 2021-ci il Şuşa Bəyannaməsində rəsmi olaraq qeyd olunub. Bu layihə Türkiyə rəhbərliyinin bəyan etdiyi kimi iqtisadi deyil, siyasidir.

Bu, Azərbaycan üçün də yüksək prioritetdir. 2023-cü ilin yayında Əliyev deyib ki, Ermənistan istəsə də, istəməsə də, Zəngəzur dəhlizi mütləq açılacaq. Daha sonra Əliyevin köməkçisi Hikmət Hacıyev bildirib ki, Bakı artıq Ermənistan ərazisindən keçən Zəngəzur dəhlizi layihəsində maraqlı deyil.

Mövzudakı bu dəyişiklik İranın fəaliyyəti sayəsində mümkün oldu və bu, Bakını İslam Respublikası ərazisindən keçən mövcud marşrutun modernləşdirilməsi təklifi ilə razılaşmağa məcbur etdi.

Beləliklə, Tehran Türkiyə və Azərbaycandan Ermənistana hərbi-siyasi təzyiqləri müvəqqəti olaraq azaldıb. Bununla belə, Əliyev bu ay bir daha vurğulayıb ki, Azərbaycandan Naxçıvana sərbəst giriş olmalıdır, ona görə də gömrük rüsumları, yoxlamalar, sərhəd prosedurları olmamalıdır.

Yəni Azərbaycan prezidenti “dəhliz” sözünü işlətmədən dəhlizdən danışır. Ona görə də faktiki olaraq nə Bakı, nə də Ankara öz ekspansionist niyyətlərindən, o cümlədən Zəngəzur dəhlizi məsələsində əl çəkib, çünki əsas məqsəd daha qlobaldır.

Bakı “Qərbi Azərbaycan” narrativini də fəal şəkildə qurmaqda davam edir. Bu narrativə görə, müasir Ermənistan Qərbi Azərbaycandır. İctimai şüurda proses aşağıdakı kimi baş verir. Birincisi, dövlət kanalları Ermənistan ərazisindən xəbərləri və hava proqnozlarını “Qərbi Azərbaycan” kimi təqdim edir, dövlət qurumlarının nümayəndələri isə rəsmi bəyanatlarında yalnız Azərbaycan toponimləri, hidronimləri və digər təyinatlardan istifadə edirlər. İkincisi, “Qərbi Azərbaycan İcması” şəklində müvafiq infrastruktur hazırlanır. O, birbaşa Prezident Əliyevdən dövlət dəstəyi alır. İctimai şüurda yeni ekspansionist tələb belə qurulur.

Beləliklə, Zəngəzur dəhlizi layihəsinin qısa müddətdə həyata keçirilməməsinə baxmayaraq, ideyanın özü “Qərbi Azərbaycan”ın uzunmüddətli ekspansionist perspektivi ilə bağlıdır.

Ona görə də İrəvanla Bakı arasında istənilən razılaşma sülh deyil, müharibələr arasında barışıq olacaq. Bakı və Ankaranın ekspansionizmi ancaq güc balansı yaratmaqla cilovlana bilər. Ona görə də Ermənistanın müdafiə məqsədilə silah alması Türkiyə və Azərbaycanın kəskin reaksiyasına səbəb olur. Buna baxmayaraq, regionda sülhün bərqərar olmasının yeganə yolu Bakı və Ankaranın ekspansionist planlarını yumşaltmaq və puç etməkdir”.

Qeyd edək ki, İranın dövlət agentliyinin bu cür məqaləni tirajlaması Tehranın hansı siyasəti apardığının növbəti təsdiqidir.