2015-ci il iyulun 14-nə keçən gecə İran və beynəlxalq müzakirəçilərdən ibarət “Altılıq” (Çin, Fransa, Rusiya, Böyük Britaniya, ABŞ, Almaniya) İranın atomu ilə bağlı çoxdankı problemin həlli üçün tarixi razılığa gəliblər. Uzunmüddətli danışıqlar Birgə Kompleks Fəaliyyət Planının (JCPOA) qəbulu ilə başa çatdı.

2015-ci ildə Konqres İranın Nüvə Sazişinə Nəzarət Aktını qəbul etdi. Qanun prezidentin üzərinə İranın öz öhdəliklərini yerinə yetirməsinə ciddi nəzarət etmək öhdəliyi qoyub. Qanunun görünüşü İranla razılaşmanın tərəfdarları və əleyhdarları arasında daxili siyasi kompromis idi. Qanunun tələblərindən biri prezidentdən İranın həqiqətən də JCPOA-nı həyata keçirdiyini hər 90 gündən bir təsdiqləməsini tələb edən sazişin sertifikatlaşdırılması idi.

2016-cı ilin yanvarında ABŞ prezidenti Barak Obama İrana qarşı sanksiyaları ləğv edən fərman verib. Onun sözlərinə görə, JCPOA-da qeyd olunan tədbirlərin İran tərəfindən həyata keçirilməsi “İranın nüvə proqramı ilə bağlı şəraitdə əsaslı dəyişiklikdir”.
Lakin növbəti Amerika administrasiyası dövründə vəziyyət kəskin şəkildə dəyişdi. 2 avqust 2017-ci ildə ABŞ prezidenti Donald Tramp İrana qarşı sanksiyaların əhatə dairəsini müəyyən edən PL 115-44 (CAATSA) qanununu imzalayıb.

Qanun prezidentdən iki ildən bir İranın hərbi imkanları və təhlükəsizlik göstəriciləri haqqında ətraflı hesabat təqdim etməyi tələb edirdi. İranın ballistik raketlərin inkişafı proqramına xüsusi diqqət yetirilib. Proqramın inkişafına töhfə verən şəxslərə və təşkilatlara qarşı sanksiyalar tətbiq edilib və prezidentə altı ayda bir dəfə İranın raket məsələləri ilə bağlı hesabat vermək tapşırılıb.

Bir sıra əvvəlki qanunlarda və prezident fərmanlarında olduğu kimi, İrandan gələn “terror” təhlükəsinin aktuallığı və İranı dəstəkləməkdə şübhəli bilinən şəxslərə qarşı müvafiq sanksiyaların tətbiqi qeyd edilib.

Qanunda insan hüquqları mövzusu da var. Dövlət Departamenti bu məsələ ilə bağlı hər il hesabat verməyə borclu idi və İranda insan haqlarını pozanlara qarşı sanksiyalar müəyyən edildi.

Bundan əlavə, silah embarqosunu pozanlara qarşı, həmçinin ABŞ vətəndaşlarının İran tərəfindən saxlanılması məsələsi ilə bağlı yenidən sanksiyalar tətbiq edilib.

CAATSA həm sanksiyaların beynəlmiləlləşdirilməsi istiqamətini, həm də administrasiyanın Aİ ilə qarşılıqlı fəaliyyətə dair hesabatının parametrlərini müəyyən edir.

2018-ci il mayın 8-də ABŞ prezidenti Donald Tramp ölkənin İranla nüvə sazişindən çıxdığını elan edib və ona qarşı sanksiyaları bərpa edib. O, bu qərarını onunla izah edib ki, onun sözlərinə görə, razılaşmaya baxmayaraq, Tehran uranı zənginləşdirməyə və nüvə silahı istehsal etməyə davam edir. Eyni zamanda, İrana nüvə proqramında kömək etmək qərarına gələn istənilən ölkə də ciddi məhdudiyyətlərə məruz qalacaq.

Yeri gəlmişkən, Avropa İttifaqı ilk dəfə olaraq İranın nüvə proqramı ilə bağlı da İrana qarşı məhdudiyyətlər tətbiq edib. Bu, 2007-ci ilin fevralında baş verdi. Sanksiyalar nüvə silahı və raketlərin hazırlanması və istehsalında istifadə oluna biləcək material və texnologiyaların İrana tədarükünə tam qadağa qoyulmasını nəzərdə tuturdu. Gələcəkdə Aİ dəfələrlə məhdudiyyətləri sərtləşdirdi və onların tətbiq dairəsini genişləndirdi, əsas zərbə İranın maliyyə və neft-qaz sənayesinə dəydi. Göstərilən səbəblər arasında “İran İslam Respublikasında insan haqlarının pozulması” da olub. Kanada, Avstraliya, Yaponiya və Cənubi Koreya bu illər ərzində İrana qarşı sanksiyalara qoşulmaq üçün eyni arqumentlərə əməl ediblər. 2007-ci ildən Hindistan İranın nüvə proqramına töhfə verə biləcək bütün əşyaların, materialların, avadanlıqların, malların və texnologiyaların ixracına qadağa qoyub.

Qeyd edək ki, xarici dövlət ilk dəfə olaraq İslam İnqilabının qələbəsindən xeyli əvvəl İrana qarşı genişmiqyaslı sanksiyalar tətbiq edib. Bunu 1951-ci ildə Britaniya hökuməti Britaniya İngiltərə-İran Neft Şirkəti (AINK) ilə birgə həyata keçirib. Səbəb neft sənayesinin İran tərəfindən milliləşdirilməsi idi. Cəmi bir il ərzində İrandan digər ölkələrə neft ixracı faktiki olaraq dayandırıldı.

Böyük Britaniyanın İrana qarşı son sanksiyaları 2022-2023-cü illərdə tətbiq edilib. Hədəflər İranın əxlaq polisi və kəşfiyyat xidmətləri ilə yanaşı, onların bir sıra rəhbərləri olub. Tədbirlər hicabın səhv geyindiyinə görə saxlanıldıqdan sonra dünyasını dəyişən İran vətəndaşı Məhsa Əmininin ölümü ilə bağlıdır. Səbəb, Londona görə, "insan hüquqlarının ciddi şəkildə pozulmasıdır".